Το δίπτυχο της Αθήνας

Για την Οθωμανική Αθήνα έχουν ήδη γραφεί πολλά - και είναι ακόμη περισσότερες οι δημοσιευμένες ‘ελκυστικές' αναπαραστάσεις της από τους Ευρωπαίους περιηγητές του 18ου και του 19ου αιώνα. Στο παρόν βιβλίο όμως, η Αθήνα των Οθωμανικών χρόνων διαβάζεται, για πρώτη φορά, μέσα από άγνωστες, αδημοσίευτες αρχειακές πηγές, των οποίων η αναζήτηση και διερεύνηση από το συγγραφέα καλύπτει ήδη τρεις δεκαετίες. Οι πηγές αυτές είναι Οθωμανικές για τους πρώτους αιώνες και δυτικο-Ευρωπαϊκές για την όψιμη Τουρκοκρατία. Το πρόσωπο της φεουδαρχικής πόλης που αναδύεται μέσα από αυτή την έρευνα διαφέρει από τις συνήθεις προσλήψεις. Από την άλλη, η πρωτεύουσα πόλη του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους διαβάζεται, στο Δίπτυχο της Αθήνας, μέσα από τους όρους που επέβαλε ο πολεοδομικός μετασχηματισμός μιας κοινότητας σε μια κοινωνία, στα πλαίσια που προδιέγραψαν τότε οι νέες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες. Το ίδιο το πρώτο σχέδιο της Ελληνικής πρωτεύουσας βρίσκει τις κρυμμένες του διαστάσεις, με νέες προτάσεις του συγγραφέα ως προς τη χάραξή του στο χώρο και τις συνθήκες ανάπτυξης του αστικού ιστού. Η διαπραγμάτευση της περιόδου 1920-1940 στο τελευταίο μέρος του Διπτύχου συνιστά την κορύφωση στην προσέγγιση μιας μοναδικότητας: μιας πόλης η οποία, μέσα σε αφόρητα στενά χρονικά όρια, κλήθηκε, να δεχθεί και να ενσωματώσει (όχι με τους καλύτερους όρους) εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, να υλοποιήσει εξαιρετικά νεωτερικά έργα υποδομής (όπως ύδρευσης και εξηλεκτρισμού), να ‘ισορροπήσει' μέσα σε συνθήκες αναζήτησης ιστορικής ταυτότητας (με αιχμή τις ανασκαφές στην αρχαία αγορά), τέλος να εσωτερικεύσει τη φήμη που της προσέδωσε η ‘Χάρτα της Αθήνας', το προϊόν του 4ου Συνεδρίου Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής που ή ίδια φιλοξένησε το 1933. Και, παραφράζοντας το μύθο του Νάρκισσου, του ωραίου νέου από τη Βοιωτία, ήταν τότε, στα τέλη του μεσοπολέμου που η Αθήνα, σκύβοντας πάνω από τα κρυστάλλινα νερά μιας πηγής, μεθυσμένη από την ομορφιά που αντίκρυζε, έμεινε εκεί μέχρις ότου η παρουσία της αναιρεθεί.