Tο βιβλίο φιλοδοξεί να εισαγάγει τον αναγνώστη στην έννοια και τη θεωρία της αποτροπής και γενικότερα στη στρατηγική σκέψη. Tούτο επιχειρείται µε την εξέταση µιας συγκεκριµένης έκφανσης της αποτροπής, αυτής που δηµιουργήθηκε αρχικά µέσω του ανταγωνισµού και εν συνεχεία µέσω της ισορροπίας των στρατηγικών συστηµάτων µεταξύ των δύο υπερδυνάµεων, των HΠA και της EΣΣΔ, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέµου. Tο βιβλίο προσφέρει µεγάλο αριθµό πληροφοριών για τον Ψυχρό Πόλεµο, εξετάζει τη στρατηγική σκέψη των HΠA και της EΣΣΔ, µελετά τη φιλοσοφία ή τη θεωρία της αποτροπής γενικότερα και, τέλος, εµµέσως φιλοδοξεί να ανοίξει τη συζήτηση για τη σχέση αντα-γωνισµού και αποτροπής µεταξύ Eλλάδας και Tουρκίας, τόσο στη συµβατική όσο και στην πυρηνική της διάσταση. Tρεις διαπι-στώσεις προκύπτουν από τη µελέτη. Πρώτον, τα οιαδήποτε στρατιωτικά δόγµατα πρέπει να στηρίζονται σε πραγµατική βάση ισχύος. Δεύτερον, οι αποτελεσµατικές συµφωνίες (ελέγχου των εξοπλισµών) στηρίζονται σε πραγµατικές ισορροπίες ισχύος. Tέλος, είναι δυνατόν, τουλάχιστον προσωρινά, ακόµη και ο ασθενέστερος να αποτρέπει αποτελεσµατικά τον ισχυρότερο.
Περιεχόμενα:
ΠΡΟΟΙΜΙΟ. Η ΕΛΕΓΕΙΑ Ή Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
- Ανάγκη µελέτης της αποτροπής και της πυρηνικής στρατηγικής
- Η µελέτη των στρατηγικών θεµάτων
- Η βιβλιογραφία
- Λόγος (ratio)
- Στόχοι της µελέτης
- Πλάνο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
- Θεώρηση
- Ορισµοί και µεθοδολογία
- Μεθοδολογικά προβλήµατα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΟΠΛΑ
- Πυρηνικά όπλα
- Γενικά τεχνικά στοιχεία
- ΗΠΑ και πυρηνικά
- ΕΣΣΔ και πυρηνικά
- Πυρηνικές δοκιµές
- Επιθετικοί βαλιστικοί πύραυλοι
- Αντιβαλιστικοί / αµυντικοί πύραυλοι
- Στρατιωτικοί δορυφόροι
- Αντιδορυφορικά όπλα
- Διαστηµικά όπλα υψηλής ενέργειας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΑΣΕΩΝ
- Αεροπορική ισχύς
- Γεωστρατηγικοί συσχετισµοί
- Το πρώτο αμερικανικό στρατηγικό δόγμα
- «Πυρηνική» διπλωµατία
- Προσπάθειες της ΕΣΣΔ για την εξισορρόπηση
- Αµερικανική υπεροχή και το δόγµα των µαζικών αντιποίνων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΔΙΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΠΥΡΑΥΛΩΝ Ή ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΙΣΧΥΟΣ
- ΕΣΣΔ και διηπειρωτικοί βαλιστικοί πύραυλοι
- Οι σοβιετικές προσπάθειες
- Η ιδέα του διηπειρωτικού πυραύλου
- Επιχειρησιακά πλεονεκτήµατα των πυραύλων
- Η στρατιωτική κατάκτηση του διαστήµατος
- Ισορροπία και πυρηνική αποτροπή
- Επιθετικοί πύραυλοι
- ΗΠΑ
- Σοβιετική Ένωση
- Εκτίµηση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΠΥΡΑΥΛΩΝ
- Σοβιετικές επιτυχίες: προπαγάνδα και διπλωµατία
- Ο αντίκτυπος της σοβιετικής κατάκτησης του διαστήµατος
- Η βιβλιογραφία
- Η διεθνής κοινή γνώµη
- Οι αντιδράσεις στις ΗΠΑ
- Η αντίδραση
- Το «χάσµα των πυραύλων» και οι εκλογές του 1960
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. «ΒΕΒΑΙΗ ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ»: ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΙ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ
- Από τα «µαζικά αντίποινα» στην «ευέλικτη ανταπόδοση»: πυρηνική στρατηγική «αντιδυνάµεων» (ΗΠΑ)
- «Ευέλικτη ανταπόδοση»: πυρηνική στρατηγική «βέβαιης καταστροφής»
- «Ευέλικτη ανταπόδοση»: πυρηνική στρατηγική «βέβαιης καταστροφής»: ισότητα
- Πυρηνική στρατηγική της Σοβιετικής Ένωσης
- «Βέβαιη καταστροφή»: «επάρκεια»
- Επιθετικά συστήµατα
- Αµυντικά συστήµατα
- «Βέβαιη καταστροφή»: «αντισταθµιστική στρατηγική» / «ουσιαστική ισοτιµία»
- «Βέβαιη καταστροφή»: η στρατηγική της επικράτησης («prevailing»)
- 1979-87: «Βέβαιη καταστροφή»: ισορροπία πυρηνικών δυνάµεων µέσου βεληνεκούς
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ
- Πρώτοι δορυφόροι: οι στρατιωτικοί δορυφόροι πληροφόρησης
- ΗΠΑ
- ΕΣΣΔ
- Δορυφόροι και πυραυλική τεχνολογία
- Δορυφόροι πληροφόρησης και «το χάσµα των πυραύλων» («missile gap»)
- Δορυφόροι πληροφόρησης και αµερικανική πυρηνική στρατηγική
- Δορυφόροι πληροφόρησης, συστήµατα στρατηγικών όπλων και διεθνής σταθερότητα
- Δορυφόροι φωτογραφικής αναγνώρισης
- Δορυφόροι ηλεκτρονικής παρακολούθησης
- Δορυφόροι επικονωνίας
- Δορυφόροι έγκαιρης προειδοποίησης
- Δορυφόροι ανίχνευσης πυρηνικών εκρήξεων
- Δορυφόροι γεωδαισίας και δορυφόροι ωκεανογραφίας
- Δορυφόροι πλοήγησης
- Μετεωρολογικοί δορυφόροι
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΩΝ ΕΞΟΠΛΙΣΜΩΝ
- Έλεγχος των εξοπλισµών: έννοια
- Ηνωµένες Πολιτείες
- Σοβιετική Ένωση: λήψη µερικών µέτρων για τον αφοπλισµό
- Στρατηγικά συµφέροντα και απαγόρευση πυρηνικών δοκιµών
- Στρατηγικά συµφέροντα και πυρηνικά όπλα στο διάστηµα
- Στρατηγικά συµφέροντα και αποστρατιωτικοποίηση της σελήνης και των άλλων ουράνιων σωµάτων
- Στρατηγικά συµφέροντα και κατάργηση ορισµένων επιθετικών πυραύλων
- Συστήµατα βοµβαρδισµού µερικής τροχιάς
- Βαλιστικοί πύραυλοι µεσαίου βεληνεκούς
- Στρατηγικά συµφέροντα και αντιπυραυλικά συστήµατα
- Ηνωµένες Πολιτείες
- Σοβιετική Ένωση
Κριτικές:
Στο βιβλίο του Ηλία Κουσκουβέλη Αποτροπή και πυρηνική στρατηγική. Θεωρία διεθνών σχέσεων στον ψυχρό πόλεµο, θα βρει κανείς σηµαντικό αριθµό πληροφοριών για την περίοδο αυτή που προετοίµασε την είσοδο του διεθνούς συστήµατος στο σηµερινό παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον. Η ψυχροπολεµική περίοδος διαιρείται στο παραπάνω βιβλίο σε υποπεριόδους, όχι χρονολογικά, αλλά όπως κάνουν πάντα οι θεωρητικοί συγγραφείς: µε βάση το δεσπόζον χαρακτηριστικό, που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα οπλικό σύστηµα. Έτσι, στην εποχή αυτή, που είναι ταυτόχρονα και πυρηνική εποχή, το βιβλίο επισηµαίνει την περιόδο των βοµβαρδιστικών, την περίοδο των πυραύλων αλλά και την περίοδο των δορυφόρων οργανώνοντας και αναλύοντας παράλληλα τη λογική ανταγωνισµού των εξοπλισµών µεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.
Αναφορικά µε τις αµυντικές εξελίξεις σε περιφερειακό για την Ελλάδα επίπεδο, το βιβλίο του Ηλία Κουσκουβέλη φιλοδοξεί ν’ ανοίξει και πάλι τη συζήτηση για τη σχέση ανταγωνισµού και αποτροπής µεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας τόσο στη συµβατική όσο και στην πυρηνική της διάσταση. Μας εισάγει λοιπόν στο ενδεχόµενο πυρηνικοποίησης του γεωπολιτικού µας χώρου δίνοντας έµφαση σε τρεις διαπιστώσεις. Πρώτον, ότι τα οποιαδήποτε αµυντικά δόγµατα πρέπει να στηρίζονται σε µια πραγµατική βάση ισχύος. Δεύτερον, ότι οι αποτελεσµατικές συµφωνίες (ελέγχου των εξοπλισµών) στηρίζονται σε πραγµατικές ισορροπίες ισχύος. Τρίτον, ότι είναι δυνατό, τουλάχιστον προσωρινά, ακόµη και ο ασθενέστερος να αποτρέπει αποτελεσµατικά τον ισχυρότερο. Το βιβλίο δίνει επίσης βαρύτητα στην πολιτική χρήση των πυραυλικών όπλων, η οποία και γενικότερα καταγράφηκε ως «διπλωµατία των πυραύλων».
Η εποχή της πληροφορίας, που επίσης περιγράφεται στο αναφερόµενο βιβλίο, επιδιώκει αρχικά ν’ αποδείξει ότι το διάστηµα κατακτήθηκε από στρατιωτικά µέσα και για στρατιωτικούς λόγους. Ο στρατιωτικοί δορυφόροι ήταν δορυφόροι που πρόσφεραν πληροφορίες και συνέβαλαν στο να αποτιµήσουν οι δύο πλευρές τον µεταξύ τους συσχετισµό ισχύος, να οικοδοµήσουν την πυρηνική τους στρατηγική και να αναπτύξουν συστήµατα στρατηγικών όπλων. Το εν λόγω βιβλίο στη συνέχεια αναλύει εύστοχα τη σταθεροποιητική και αποσταθεροποιητική λειτουργία των διαφόρων κατηγοριών δορυφόρων (φωτογραφικοί, ηλεκτρονικοί, παρακολούθησης, επικοινωνίας, έγκαιρης προειδοποίησης, ανίχνευσης πυρηνικών εκρήξεων, γεωδαισίας και ωκεανογραφίας, πλοήγησης και µετεωρολογίας). Η παρουσίαση αυτή επεξηγεί το ρόλο των δορυφόρων στη δροµολόγηση της πολτικής ελέγχου των εξοπλισµών, αλλά και στη διεξοδική ανάλυση του πλαισίου στρατηγικών συµφερόντων, µεταξύ των πρωταγωνιστών του διεθνούς συστήµατος κατά τη συγκεκριµένη ψυχροπολεµική περίοδο.
Ο Ηλίας Κουσκουβέλης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Αποφοίτησε από το Λύκειο Νέων Μουδανιών και εισήχθη με υποτροφία στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ. Αφού ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές σπουδές, συνέχισε στο Πανεπιστήμιο της Nantes, στη Γαλλία και απέκτησε (1983), πρωτεύοντας, μεταπτυχιακό δίπλωμα (D.E.A.) με ειδίκευση στο Δίκαιο και την Πολιτική της Θάλασσας, του Αέρα και του Διαστήματος. Έχοντας ξεκινήσει το 1983 το διδακτορικό του, έλαβε υποτροφία το 1985 από το Πανεπιστήμιο του Denver, στις ΗΠΑ, και απέκτησε τον δεύτερο μεταπτυχιακό του τίτλο (M.A.) στις Διεθνείς Σπουδές, με βαθμό άριστα (GPA: 4,000). Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο γνωστικό πεδίο της άμυνας και της ασφάλειας, μελετώντας τις νομικές, πολιτικές και στρατηγικές διαστάσεις των στρατιωτικών δραστηριοτήτων στο διάστημα. Το 1989 αναγορεύθηκε διδάκτορας της Σχολής Νομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Grenoble, στη Γαλλία, με βαθμό summa cum laudae. Σήμερα είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία: "Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις", "Λήψη Αποφάσεων - Κρίση - Διαπραγμάτευση", "Εισαγωγή στην Πολιτική Επιστήμη και τη Θεωρία της Πολιτικής", "Στρατηγική και Πυρηνική Αποτροπή στον Ψυχρό πόλεμο" και "Διπλωματία και στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης". Έχει, επίσης, δημοσιεύσει άρθρα σε μια σειρά από συλλογικούς τόμους, συνέδρια και επιστημονικά περιοδικά στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ανέλαβε την επιστημονική επιμέλεια έκδοσης στα Ελληνικά βιβλίων διακεκριμένων ακαδημαϊκών, όπως ο Robert Gilpin, ο Hedley Bull, ο John Mearsheimer, κα. Συχνά αρθρογραφεί με παρεμβάσεις του στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο Τύπο, ενώ έχει δώσει διαλέξεις σε Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και το Εξωτερικό, κατ' επανάληψη δε σε φορείς της Ελληνικής, αλλά και της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ.α. Στο επιστημονικό συγγραφικό του έργο έχουν γίνει περισσότερες από 250 διεθνείς ετεροαναφορές. Διετέλεσε Πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας από το 2006 έως το 2010 και Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων από το 2004 έως το 2006. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Επιτροπή Διεθνών Σχέσεων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, ήταν μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της Διπλωματικής Ακαδημίας του Υπουργείου Εξωτερικών και εξωκοινοβουλευτικό μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής, μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων, κριτής στο επιστημονικό περιοδικό Comparative Politics. Έχει τιμηθεί με βραβεία, διακρίσεις και υποτροφίες από τη Δράση Jean Monnet της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, την Γαλλική Ακαδημία Αέρος και Διαστήματος, το Πανεπιστήμιο του Denver και τη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ως ερευνητής εργάστηκε για το Πανεπιστήμιο Washington, Seattle, ΗΠΑ, για το Κέντρο Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και Αέρα στο Πανεπιστήμιο της Nantes, Γαλλία, για το Νομικό Τμήμα Διαστημικών Υποθέσεων και το Τμήμα Πολιτικών Υποθέσεων Συμβουλίου Ασφαλείας στον ΟΗΕ. Επίσης συνεργάστηκε με το Υπουργείο Προεδρίας από το 1992-1994 και ως εμπειρογνώμων με τη 12η Διεύθυνση Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην Ελλάδα το 1992. Το 1991 έγινε Δικηγόρος στο Πρωτοδικείο Αθηνών και από το 1997 είναι Δικηγόρος του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης. Ομιλεί και γράφει άριστα αγγλικά και τα γαλλικά.
