Πορτολάνος είναι το κείμενο που περιέχει οδηγίες και πληροφορίες χρήσιμες για τους ναυτικούς, για τα ταξίδια τους από λιμάνι σε λιμάνι. Πορτολάνος όμως είναι και ο χάρτης, που έχει γίνει ειδικά για να τους εξυπηρετήσει, δείχνοντάς τους ακτές και λιμάνια. Έτσι, από το λιμάνι, το πόρτο, βγαίνει και το όνομα πορτολάνος. Πιο σπάνια περίπτωση αποτελεί ο ναυτικός χάρτης επάνω στον οποίον έχουν γραφτεί σημειώσεις για την υποβοήθηση του ναυτικού.
Σήμερα θα μας απασχολήσουν οι πορτολάνοι-κείμενα και -εκτός από μερικές παρατηρήσεις γενικότερου χαρακτήρα- ειδικά οι χειρόγραφοι ελληνικοί πορτολάνοι. Θα προσπαθήσω, δηλαδή, να δώσω σε γενικές γραμμές μιαν εικόνα των χειρογράφων που σώζονται και είναι, βασικά, του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα. Πολλές από τις παρατηρήσεις τις σχετικές με αυτά τα κείμενα ισχύουν και για τους μεταγενέστερους έντυπους πορτολάνους -οι οποίοι άλλωστε βασίζονται στους χειρόγραφους- με πρώτον εκείνον που εκδόθηκε το 1573 στη Βενετία και είναι γνωστός ως Πορτολάνος του Δημητρίου Τάγια. Ένα αντίτυπο της έκδοσης αυτής -καθώς φαίνεται το μοναδικό- βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού.
