Είναι υπαρκτός ο χρόνος; Και ναι και όχι, απαντά ένας σημαντικός σύγχρονος φυσικός, ο Ετιέν Κλεν, που εργάζεται στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, στη Γενεύη. Έτσι λέει και μας θυμίζει ένα ερώτημα του Βιτγκενστάιν: "που πάει το παρόν όταν γίνεται παρελθόν, και που είναι το παρελθόν;". Ο Κλεν μας λέει ότι ο χρόνος μετατρέπει το μέλλον σε παρόν και το παρόν σε μέλλον. Μόνο σταθερό το παρελθόν, που όμως δεν υπάρχει πια... κι ωστόσο είναι πηγή του παρόντος, άρα υπάρχει κάπως. Ο Κλεν πάει πιο πέρα. Η λογοτεχνία θα δοκιμάσει να επιλύσει την αμφισημία: για τον Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, η αδυναμία επιστροφής του παρελθόντος είναι το πιο τραγικό σημάδι της ανθρώπινης δυστυχίας, αντίθετα ο Μαρσέλ Προυστ αναχωρεί προς αναζήτηση του χαμένου χρόνου και της παλιάς ευτυχίας για να συναντήσει τις παλιές εντυπώσεις που επανέρχονται ακόμα και με απλούς συνειρμούς.
Και το μέλλον; αναρωτιέται. Πως γίνεται να είναι πραγματικό αφού ακόμα δεν έχει έρθει; Κι όμως, βρίσκεται στον ψυχισμό που μπορεί να αναπαριστά αυτό που δεν υπάρχει. Τα πιο δύσκολα έρχονται με το παρόν, ένα μείγμα παρουσίας-απουσίας, αφού αυτό το ίδιο κατατρώγει τον εαυτό του, δημιουργείται και ταυτόχρονα φεύγει, σταθερό και εφήμερο. Ο χρόνος, έτσι κι αλλιώς, κυλάει. Και είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο μας επιβάλλεται η παρουσία του, η ύπαρξή του. Νιώθουμε τα αποτελέσματά του, καθώς όλο μας το είναι βρίσκεται εμποτισμένο μέσα στον χρόνο. [...]
Ο Αθανάσιος Καράβατος είναι ομότιμος καθηγητής ψυχιατρικής στο ΑΠΘ.
