Στο μαρτύριο, η εκκλησιαστική εμπειρία δοξολογεί την πλέον αδιαπραγμάτευτη εκδοχή της χριστιανικής αγιότητας και η θεολογική ευφυΐα, με τη σειρά της, ατενίζει μία ανεξάντλητη πηγή εμπνεύσεων -αν όχι τον ήδη φτασμένο και εμπράγματο προορισμό της. Η εξήγηση είναι προφανής.
Ο μάρτυρας ακόμη κι αν δεν προλόγισε ή δεν συνόδευσε τον θάνατό του με θεολογικές δηλώσεις, με προφητικές καταγγελίες ή με υπερφυσικά οράματα, ορθώνεται μπροστά στα μάτια της πιστεύουσας διανόησης σαν μία εύγλωττη και αυταπόδεικτη πηγή θεολογίας. Πράγματι, η ιστορική, φυσική παρουσία του μάρτυρα είναι μια ζωντανή θεολογία, το συχνά αλεκτικό παράδειγμα του θανάτου του ελέγχει τις δυνάμεις της φθοράς και η αγάπη του προς τους δικαστές και τους δημίους αποκαλύπτει την εφημερότητα και την αναποτελεσματικότητα της ισχύος τους, πράγμα που καθιστά ανώφελη τη συνδρομή υπερφυσικών ή άλλων θεαματικών επενδύσεων. Εντέλει, η προσευχόμενη εγκαρτέρησή του και η σιωπηλή νίκη του επί του θανάτου μοιάζουν να δείχνουν με το δάχτυλο μιας αταλάντευτης πίστης τη "φυσική" στάση ολόκληρης της ανθρωπότητας.
