Όπως γράφτηκε χαρακτηριστικά στο Foreign Affairs, H Άναρχη Κοινωνία είναι «µια αριστουργηµατική ανάλυση του προβλήµατος της διεθνούς τάξης στη σύγχρονη κοινωνία και της δυνατότητας εφαρµογής εναλλακτικών µοντέλων, όπως του αφοπλισµού, της παγκόσµιας οργάνωσης, ενός υπερβολικά εξοπλισµένου κόσµου και της ριζοσπαστικής ανακατανοµής του πλούτου και της ισχύος». Το αριστούργηµα του Bull, σταθµός στη διεθνολογική ανάλυση, καθώς διερευνά τις δυνατότητες δηµιουργίας µιας «κοινωνίας κρατών» όπου θα κυριαρχούν οι κανόνες, οι θεσµοί, οι κώδικες διακρατικής συµπεριφοράς και οι ειρηνικές σχέσεις, είναι το αφετηριακό κείµενο πάνω στο οποίο γράφτηκαν τα τελευταία χρόνια χιλιάδες άλλα κείµενα. Είναι σηµαντικό να τονιστεί πως το έξοχο, ισορροπηµένο και προσεκτικά γραµµένο βιβλίο του Bull εδράζει την ανάλυσή του όχι σε ουτοπικές ιδέες και γνώµες, αλλά στις πραγµατικότητες της τάξης και της δικαιοσύνης που δηµιούργησε η ανάπτυξη του συστήµατος άνισων κρατών των τελευταίων αιώνων και στο οποίο ο πόλεµος και η καταχρηστική χρήση ισχύος βρίσκονται στην ηµερήσια διάταξη.
Περιεχόμενα:
ΜΕΡΟΣ Ι
Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
- Η τάξη στην κοινωνική ζωή
- Η διεθνής τάξη
- Η παγκόσµια τάξη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ;
- Η ιδέα της διεθνούς κοινωνίας
- Η χριστιανική διεθνής κοινωνία
- Η ευρωπαϊκή διεθνής κοινωνία
- Η παγκόσµια διεθνής κοινωνία
- Η πραγµατικότητα της διεθνούς κοινωνίας
- Το στοιχείο της κοινωνίας
- Η άναρχη κοινωνία
- Τα όρια της διεθνούς κοινωνίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΩΣ ΔΙΑΤΗΡΕΙΤΑΙ Η ΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
- Η διατήρηση της τάξης στην κοινωνική ζωή
- Η τάξη στο σύγχρονο κράτος
- Η τάξη στις πρωτόγονες µη οργανωµένες σε κράτη κοινωνίες
- Η τάξη στη διεθνή κοινωνία
- Τα κοινά συµφέροντα
- Οι κανόνες
- Οι θεσµοί
- Λειτουργικές και αιτιώδεις ερµηνείες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΤΑΞΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
- Η έννοια της «δικαιοσύνης»
- Διεθνής ή διακρατική δικαιοσύνη
- Κοσµοπολίτικη ή παγκόσµια δικαιοσύνη
- Η συµβατότητα της τάξης και της δικαιοσύνης
- Το θέµα της προτεραιότητας
ΜΕΡΟΣ ΙΙ
Η ΤΑΞΗ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΑΞΗ
- Η ισορροπία της ισχύος
- Οι λειτουργίες της ισορροπίας της ισχύος
- Η σηµερινή αξία της ισορροπίας της ισχύος
- Αµοιβαία πυρηνική αποτροπή
- Η αµοιβαία πυρηνική αποτροπή και η ισορροπία της ισχύος
- Οι λειτουργίες της αµοιβαίας πυρηνικής αποτροπής
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΑΞΗ
- Η φύση του διεθνούς δικαίου
- Η αποτελεσµατικότητα του διεθνούς δικαίου
- Η συµβολή του διεθνούς δικαίου στη διεθνή τάξη
- Τα όρια του διεθνούς δικαίου
- Το σύγχρονο διεθνές δίκαιο
- Τα υποκείµενα του διεθνούς δικαίου
- Οι πηγές του διεθνούς δικαίου
- Το πεδίο δράσης του διεθνούς δικαίου
- Ο ρόλος του νοµικού διεθνολόγου
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΑΞΗ
- Διπλωµατία
- Οι λειτουργίες της διπλωµατίας
- Η σηµερινή σηµασία της διπλωµατίας
- Επικοινωνία
- Διαπραγµάτευση
- Πληροφόρηση
- Ελαχιστοποίηση των τριβών
- Η συµβολική λειτουργία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΑΞΗ
- Ο πόλεµος
- Ο πόλεµος στο σύγχρονο σύστηµα κρατών
- Ο πόλεµος στη σηµερινή εποχή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΑΞΗ
- Οι µεγάλες δυνάµεις
- Ο ρόλος των µεγάλων δυνάµεων
- α) Η διατήρηση της γενικής ισορροπίας
- β) Η αποφυγή και ο έλεγχος των κρίσεων
- γ) Ο περιορισµός του πολέµου
- δ) Η µονοµερής άσκηση τοπικής υπεροχής
- ε) Σφαίρες επιρροής, συµφέροντος ή ευθύνης
- στ) Ένα κονσέρτο ή συγκυριαρχία των µεγάλων δυνάµεων
- Οι µεγάλες δυνάµεις σήµερα
ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΑΞΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΡΑΤΩΝ
- Εναλλακτικές µορφές του συστήµατος κρατών
- Ένας αφοπλισµένος κόσµος
- Η αλληλεγγύη των κρατών
- Ένας κόσµος πολλών πυρηνικών δυνάµεων
- Ιδεολογική οµοιογένεια
- Πέραν του συστήµατος κρατών
- Σύστηµα αλλά όχι κοινωνία
- Κράτη αλλά όχι σύστηµα
- Παγκόσµια κυβέρνηση
- Ένας νέος µεσαιωνισµός
- Μη ιστορικές εναλλακτικές προτάσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΡΑΤΩΝ
- Σύστηµα αλλά όχι κοινωνία
- Κράτη αλλά όχι σύστηµα
- Παγκόσµια κυβέρνηση
- Ένας νέος µεσαιωνισµός
- α) Η περιφερειακή ολοκλήρωση των κρατών
- β) Η διάλυση των κρατών
- γ) Η επαναφορά της ιδιωτικής διεθνούς βίας
- δ) Διεθνικοί οργανισµοί
- ε) Η τεχνολογική ενοποίηση του κόσµου
- Το παγκόσµιο πολιτικό σύστηµα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. Η ΑΧΡΗΣΤΙΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΡΑΤΩΝ;
- Ειρήνη και ασφάλεια
- Οικονοµική και κοινωνική δικαιοσύνη
- Ο άνθρωπος και το περιβάλλον
- Το σύστηµα κρατών και η παγκόσµια τάξη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13. ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΡΑΤΩΝ;
- Ένα κονσέρτο των µεγάλων δυνάµεων: «Το µοντέλο Kissinger»
- Παγκόσµιος συγκεντρωτισµός: Το ριζοσπαστικό σωτηριολογικό µοντέλο
- Τα περιφερειακά συστήµατα: Ένα τρίτο µοντέλο
- Επανάσταση: To µαρξιστικό µοντέλο
- Οι προοπτικές για τη διεθνή κοινωνία
Κριτικές:
Όταν αυτόκλητοι αντιπρόσωποι της «διεθνούς κοινότητας» επεµβαίνουν στο εσωτερικό λιγότερο ισχυρών κρατών, µε κύρια στηρίγµατα ακραία νεωτερικά και νεοφιλελεύθερα ιδεολογήµατα διανθισµένα µε προπαγάνδα που υποτιµά τη νοηµοσύνη ακόµη και ηλιθίων, πολλοί είναι αυτοί που τηρούν σιγή ιχθύος, ή χειρότερα, έµµεσα ή και άµεσα, προπαγανδίζουν υπέρ των βοµβιστών «απεµπλουτισµένου ουρανίου».
Το έλλειµµα µνήµης για θέσεις και στάσεις του παρελθόντος προσφέρει τη δυνατότητα διασκεδαστικών παλινδροµήσεων όταν όψιµα και απελπισµένα αναζητούνται ερµηνείες περί ηθικής και «διεθνών» επεµβάσεων. Συχνά, πάντως, οι παλινδροµήσεις οφείλονται σε γνωστική ανεπάρκεια που εύκολα θεραπεύεται µε την ανάγνωση αξιόπιστων εγχειριδίων. Ευτυχώς, το έλλειµµα εγχώριας καλλιέργειας της γνώσης περί τα διεθνή καλύπτεται πλέον µε µεταφράσεις σηµαντικών κλασικών έργων διεθνών σχέσεων. Τελευταία περίπτωση είναι το αριστούργηµα του Ηedley Βull, «Η Άναρχη Κοινωνία, Μελέτη της Τάξης στην Παγκόσµια Πολιτική» (εκδ. Ποιότητα, 410 σελίδες), που κυκλοφόρησε αυτές τις µέρες, ανάλυση άκρως επίκαιρη, µε κλασικές αξιόπιστες και αξιολογικά ελεύθερες ερµηνείες για την παγκόσµια τάξη, τη δικαιοσύνη, το διεθνές δίκαιο, την επέµβαση, την ισχύ και πολλά άλλα κρίσιµα ζητήµατα της παγκόσµιας πολιτικής.
Το σύνηθες πρόβληµα κάθε θεώρησης της διεθνούς πολιτικής είναι η απουσία διαυγούς και ακριβούς αντίληψης για όρους και έννοιες που αφορούν το διεθνές σύστηµα, όπως δικαιοσύνη και τάξη, ισχύς και κανονιστική ανάπτυξη, ηγεµονισµός και τάξη, ισορροπία ισχύος και διεθνές δίκαιο, εθνική κυριαρχία και διεθνές δίκαιο, διεθνές δίκαιο και διεθνής τάξη, διεθνές δίκαιο και επεµβάσεις, µεγάλες δυνάµεις και διεθνείς θεσµοί, παγκόσµια κυβέρνηση και σύστηµα συλλογικής ασφάλειας, διεθνής ολοκλήρωση και παγκοσµιοποίηση, επανάσταση και διεθνείς αλλαγές, διπλωµατία και διεθνής τάξη, κ.τ.λ.
Ασφαλώς, όλοι, από τον απλό και καλόπιστο πολίτη µέχρι τον πρωθυπουργό, έχουν υποκειµενική γνώµη - θέση για κάθε ένα από αυτά τα πολύπλοκα και εξ αντικειµένου αξιολογικά φορτισµένα ζητήµατα. Έχουν γνώµη - θέση, επίσης, για τον τρόπο που αυτά διαπλέκονται ή συναρτώνται µε τα δικά µας προβλήµατα. Κάθε ενδιαφερόµενος, όµως, καλό θα ήταν, αν κάποια στιγµή της ζωής του συµβουλευτεί καλογραµµένα κείµενα υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών που εξετάζουν πολύπλευρα, διληµµατικά και αξιολογικά ελεύθερα τα ζητήµατα των διεθνών σχέσεων που ενδιαφέρουν όλους µας. Η σηµασία της αξιολογικής ελευθερίας ενός κειµένου διεθνών σχέσεων έγκειται στο γεγονός ότι γίνεται σεβαστός ο δεδοµένος υποκειµενισµός κάθε αναγνώστη, αφήνοντάς τον έτσι να αποφασίσει ανεπηρέαστα και κυρίαρχα για τη γνώµη - θέση που ταιριάζει στα δικά του ηθικοκανονιστικά πρότυπα και αξίες.
Ο Ηedley Βull, ένας από τους σηµαντικότερους σύγχρονους διεθνολόγους, στο προαναφερθέν έργο, µε δεξιοτεχνία, αξιοθαύµαστη ευρυµάθεια και ευαισθησία, επεξεργάζεται, µεταξύ πολλών άλλων, τα διλήµµατα και τα προβλήµατα που θέτει η αέναη αναζήτηση τάξης και δικαιοσύνης στη διεθνή πολιτική: Χοµπεσιανή κατάσταση της φύσης, διεθνής κανονιστική ετερότητα λόγω ύπαρξης των εθνών - κρατών, διαρκής ένταση λόγω αναγκών για διεθνείς αλλαγές, διακρατικές διαφορές ως προς τις οποίες το δίκαιο δύσκολα εξιχνιάζεται, ηγεµονικές ή ανατρεπτικές - επαναστατικές προτάσεις και αενάως αναπάντητα ερωτήµατα για τη φύση της τάξης και της δικαιοσύνης σ' ένα κοινωνικοπολιτικά κατατεµαχισµένο (διεθνή) χώρο.
Ο Βull, αν και διερευνά βαθυστόχαστα τις πολλές πιθανές ή υπό εκκόλαψη εναλλακτικές προσεγγίσεις οργάνωσης του διεθνούς συστήµατος, εστιάζει τη συζήτηση στα επιτεύγµατα της υπαρκτής «κοινωνίας κρατών» υπό συνθήκες διεθνούς αναρχίας, δηλαδή υπό συνθήκες απουσίας µιας παγκόσµιας «κυβέρνησης των κυβερνήσεων». Διερευνά τα επιτεύγµατα στο επίπεδο διακρατικών νορµών, κωδίκων συµπεριφοράς, διεθνών θεσµών και διεθνούς δικαίου, επεξεργάζεται δύσκολες επιλογές στο τρίγωνο ισχύς - δικαιοσύνη - τάξη και στέκεται µε δέος µπροστά στα διλήµµατα και τα προβλήµατα δραστικών ανατροπών του συστήµατος κρατών.
Σχοινοβατώντας πάνω στα δύσβατα και δυσδιάκριτα σύνορα των κοινωνικών, πολιτειακών και άλλων συνοµαδώσεων του παγκόσµιου χώρου, και φιλοσοφώντας διληµµατικά για τις εντάσεις αντιφατικών και ατελών εθνικών - κρατικών, διεθνών, υπερεθνικών και άλλων κανονιστικών δοµών, ο Ηedley Βull προσέφερε τελικά ένα απαράµιλλο στοχαστικό επίτευγµα, την «Άναρχη Κοινωνία». Η «Άναρχη Κοινωνία», ήδη καθιερώθηκε διεθνώς ως ένα από τα σηµαντικότερα κείµενα διεθνών σχέσεων όλων των εποχών, γεγονός που επιβάλλει να συγχαρούµε αυτούς που εργάστηκαν για να το προσφέρουν στον ενδιαφερόµενο Έλληνα αναγνώστη.
