Ο Κωνσταντίνος Σάθας υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς του νέου ελληνισμού, θέτοντας τις βάσεις για την ανάπτυξη των Βυζαντινών και Μεσαιωνικών σπουδών στη χώρα μας. Οι έρευνές του έφεραν στο φως αρκετές αφανείς και συνάμα "αποκλίνουσες" όψεις της ελληνικής ιστορίας, όπως για παράδειγμα την ύπαρξη μιας αδελφότητας μυημένων "εθνικών" στον Μυστρά του 15ου αιώνα, καθοδηγούμενη από τον φιλόσοφο Γεώργιο Γεμιστό - Πλήθωνα, τον ρόλο που διαδραμάτισαν λόγιοι αρχαιολάτρες stratioti (ή Στρατιώτες) στη Δύση στα χρόνια μετά την Άλωση, καθώς επίσης και τη δράση μιας μυστηριώδους "Εταιρείας", που έως και τις παραμονές της Επανάστασης κρατούσε άσβεστη τη φλόγα των αρχαίων μυστηρίων και του ελληνισμού.
Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί μία συλλογή επιλεγμένων αποσπασμάτων από τα έργα του Σάθα, "Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη" και "Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων", διανθισμένη με έναν ιδιαίτερα διαφωτιστικό πρόλογο του δημοσιογράφου Στέφανου Μυτιληναίου, που δίνει νέες διαστάσεις στην υπόθεση που εξετάζουμε.
Κύρια επιδίωξη του παρόντος τόμου δεν αποτελεί σε καμία των περιπτώσεων η προσπάθεια δημιουργίας μιας ακόμα θεωρίας συνωμοσίας, όπως νομίζουν οι επιρρεπείς σε τέτοιες ασχολίες, αλλά το ελάχιστο καθήκον να αποκατασταθεί η ιστορική προσφορά των Ελλήνων λογίων στην Αναγέννηση και τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, μέχρι και τον Διαφωτισμό και να τους αποδοθούν οι τιμές που τους πρέπουν από τις εταιρείες του λεγόμενου "εσωτερισμού".
Κωνσταντίνος Σάθας (1842-1914). Ο Κωνσταντίνος Σάθας (ψευδώνυμο του Κωνσταντίνου Σαθόπουλου) γεννήθηκε στην Αθήνα και η καταγωγή του ήταν από το Γαλαξίδι. Στην Αθήνα ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του και παρακολούθησε μαθήματα στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου χωρίς να αποφοιτήσει. Ειδικότερα διέκοψε τις σπουδές του για να ασχοληθεί με τη φιλολογική επεξεργασία και κριτική έκδοση του χειρογράφου του Χρονικού του Γαλαξιδίου το 1865. Στο χώρο των γραμμάτων ο Σάθας είναι γνωστός για το φιλολογικό και ιστοριοδιφικό έργο του, ωστόσο σε νεαρή ηλικία ασχολήθηκε επίσης με τη λογοτεχνία και τη μετάφραση. Το 1858 πραγματοποίησε την πρώτη του δημοσίευση, ένα εγκωμιαστικό άρθρο για τον δήμαρχο του Γαλαξιδίου Λουκά Καραλίβανο στην εφημερίδα Εσπέρα της Αθήνας. Ακολούθησαν δημοσιεύσεις ποιημάτων, άρθρων και μεταφράσεών του στον αθηναϊκό Τύπο, όπου υπέγραφε με το πλήρες όνομά του ή με τα αρχικά Κ.Ν.Σ. Το 1859 κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή του Νεκρικά δάκρυα επί του τάφου του Δημητρίου Λ. Ράλλη και το 1861 εξέδωσε από κοινού με τον Δ.Σ.Κοπιδά το δεκαπενθήμερο περιοδικό Κόσμος, του οποίου ανέλαβε τη σύνταξη ως το Μάιο του ίδιου χρόνου, οπότε αποχώρησε λόγω οικονομικών διαφωνιών του με το συνεργάτη του. Η ενασχόληση του Σάθα με το Χρονικό του Γαλαξιδίου εγκαινίασε τη στροφή του στην παλαιογραφική και βιβλιογραφική μελέτη, με έμφαση στη μεσαιωνική και μεταβυζαντινή ελληνική ιστορία. Ιδιαίτερα ανθηρή για το Σάθα περίοδος στάθηκε η εικοσιπενταετία 1870-1895, οπότε με κρατική και ιδιωτική οικονομική ενίσχυση πραγματοποίησε έρευνα στα αρχεία της Βενετίας, της Κωνσταντινουπόλεως και το Παρισιού. Γύρω στο 1895 η έλλειψη οικονομικών πόρων και η προσβολή του από ασθένεια της όρασης, τον ανάγκασαν να διακόψει τις έρευνες. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο Παρίσι. Το σύνολο του έργου του τον κατέστησε έναν από τους προδρόμους της νεοελληνικής φιλολογικής και ιστορικής επιστήμης. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Κωνσταντίνου Σάθα βλ. Πασχάλης Δ.Π., «Σάθας Κωνσταντίνος Ν.», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια 21. Αθήνα, Πυρσός, 1933, Σολωμού Αλίκη, «Σάθας Κωνσταντίνος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 9α. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988 και Χατζηφώτης Ι.Μ., «Σάθας Κωνσταντίνος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 12. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
