Η διοικητική δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας

Το έργο «Η Διοικητική Δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας» αναλύει τη σχέση μεταξύ της ταχύτητας και της απονομής της διοικητικής δικαιοσύνης και τον τρόπο με τον οποίο οι δύο παραπάνω έννοιες συνδέονται. Με την μονογραφία του, ο συγγραφέας εστιάζει στο πρόβλημα των καθυστερήσεων της απονομής της διοικητικής δικαιοσύνης και εξηγεί τα αίτια μεταξύ των οποίων είναι η φτωχή ποιότητα νομοθετικού και διοικητικού έργου, η καταχρηστική συμπεριφορά της διοίκησης ως διαδίκου, ο δικηγορικός πληθωρισμός, οι υπερβολές του δικονομικού συστήματος. Τα διοικητικά δικαστήρια είναι περισσότερο επιβαρυμένα ποσοτικά και ποιοτικά λόγω της αναπότρεπτης διόγκωσης των διοικητικών διαφορών.

Στην εισαγωγή του έργου ο συγγραφέας εμβαθύνει στο πρόβλημα του χρόνου της διοικητικής δικαιοσύνης και επισημαίνει ότι η ταχύτητα αποτελεί αναγκαίο εννοιολογικό συμπλήρωμα, τόσο του δικαιώματος δικαστικής προστασίας όσο και της θεσμικής περιγραφής της Δικαιοσύνης. Τονίζεται ότι η ταχύτητα αποτελεί εγγύηση της δικανικής κρίσης. Εκτός από μία, αρνητικού χαρακτήρα, αξίωση σε βάρος της Πολιτείας να μην υφίστανται υπερβάσεις στην εύλογη διάρκεια της δίκης, θεμελιώνεται και ένα γενικότερο αίτημα με θετικό περιεχόμενο, να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα για την επιτάχυνση των δυσλειτουργικών δικονομικών θεσμών. Εξάλλου, εάν η ταχύτητα της Δικαιοσύνης ταυτιστεί με το αίτημα της απονομής της στον «βέλτιστο», πλην όμως «εύλογο» χρόνο, αίρονται οι όποιοι φόβοι για ποιοτικές αβαρίες. Η χρήση του όρου «εύλογος» είναι αρκούντως δεκτική ερμηνείας ώστε να αποτρέπει τη μηχανιστική εφαρμογή αμιγώς ποσοτικών προσεγγίσεων αναφορικά με τη διάρκεια της δίκης. Όσο για τις παγίδες οι οποίες ενδέχεται να ανακύψουν κατά την προσπάθεια για επιτάχυνση μηχανισμών σε μόνιμη χρονική υστέρηση -όπως είναι κατεξοχήν η διοικητική Δικαιοσύνη στην Ελλάδα- το Σύνταγμα και το ευρωπαϊκό δίκαιο παρέχουν επαρκείς δικλείδες ασφαλείας.

Το έργο διακρίνεται σε πέντε κεφάλαια: Τα πρώτα δύο αντιστοιχούν στο γενικό μέρος της ανάλυσης: επιχειρείται να διατυπωθεί μία γενική θεωρία για τον τρόπο με τον οποίο οι θεμελιώδεις κανόνες του θετικού δικαίου, εθνικού και ευρωπαϊκού, επιτάσσουν (πρώτο κεφάλαιο) αλλά και οριοθετούν (δεύτερο κεφάλαιο) την ταχεία επίλυση των διοικητικών διαφορών. Τα πορίσματα της προβληματικής αυτής χρησιμοποιούνται στα επόμενα τρία κεφάλαια, τα οποία συνθέτουν το ειδικό μέρος της ανάλυσης.

Ειδικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο εξηγείται ότι στο θετικό δίκαιο, η σημασία της ταχύτητας στην απονομή της Δικαιοσύνης αναδείχθηκε πρώτα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τις αποφάσεις του με τις οποίες διαπιστώνονται παραβάσεις του άρθρου 6 § 1 ΕΣΔΑ, λόγω μη περάτωσης των δικών σε «λογική προθεσμία». Όμως, όπως επισημαίνεται από τον συγγραφέα δεν εξαντλείται στη συγκεκριμένη νομολογία. Αφενός, η σύνδεση της διάρκειας της δίκης με ένα ατομικό δικαίωμα -η υποκειμενική δηλαδή όψη της ταχύτητας- δεν αποτελεί αποκλειστικότητα της ΕΣΔΑ· θεμελιώνεται τόσο στην έννομη τάξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και στο εσωτερικό δίκαιο των ευρωπαϊκών κρατών, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης. Αφετέρου, η αντιμετώπιση των χρονικών αγκυλώσεων, ειδικά της διοικητικής Δικαιοσύνης, εμφανίζει και μία αντικειμενική διάσταση, την οποία αναγνωρίζει τόσο το ευρωπαϊκό όσο και το ελληνικό δίκαιο: αποσκοπεί, όχι μόνο στην προστασία των εξατομικευμένων συμφερόντων του ιδιώτη διαδίκου, αλλά και στην προάσπιση κρίσιμων πτυχών του γενικού συμφέροντος.

Στο δεύτερο κεφάλαιο ερμηνεύονται τα όρια ταχύτητας της διοικητικής δίκης. Παρά τη σημασία της, η ταχύτητα στην ένδικη επίλυση των διαφορών δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Συναρτάται με τα υπόλοιπα, ποιοτικά και οργανωτικά, χαρακτηριστικά της Δικαιοσύνης, ιδίως εκείνα τα οποία έχουν σχέση με την πληρότητα, την αποτελεσματικότητα και τη θεσμική ανεξαρτησία του δικαστικού έργου.

Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται και αξιολογούνται οι νομοθετικές ρυθμίσεις οι οποίες εισήχθησαν στην Ελλάδα κατά την τελευταία πενταετία, με στόχο την επιτάχυνση και τον εξορθολογισμό της διοικητικής Δικαιοσύνης ως σύστημα. Προσεγγίζονται συστηματικά τα πρόσφατα μέτρα για την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης. Οι κυριότερες μεταρρυθμίσεις περιέχονται σε τρία νομοθετήματα: τον Ν 3659/2008, «Βελτίωση και επιτάχυνση των διαδικασιών της δίκης στα διοικητικά δικαστήρια και άλλες διατάξεις», τον Ν 3900/2010, «Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις» και τον Ν 4055/2012, «Δίκαιη δίκη και εύλογη διάρκεια αυτής».

Το τέταρτο κεφάλαιο αφιερώνεται στα εργαλεία που χρησιμοποιεί πλέον το εθνικό δίκαιο ώστε να προασπίσει το υποκειμενικό δικαίωμα των διαδίκων για την εκδίκαση των υποθέσεών τους σε εύλογο χρόνο και αναλύονται οι εθνικές διαδικασίες για την προάσπιση του δικαιώματος στην εύλογη διάρκεια. Ειδικότερα αναπτύσσονται η αίτηση επιτάχυνσης και η αίτηση «δίκαιης ικανοποίησης» για υπερβολική διάρκεια της διοικητικής δίκης που εισήχθησαν με τον Ν 4055/2012.

Το πέμπτο κεφάλαιο εστιάζεται σε τρεις ειδικότερες θεματικές, οι οποίες είναι σκόπιμο, να απασχολήσουν την ελληνική έννομη τάξη, διότι συνδέονται άμεσα με τη μείωση του φόρτου των διοικητικών δικαστηρίων, την αριθμητική δηλαδή μέθοδο της επιτάχυνσης: πρώτον, την εναλλακτική επίλυση των διοικητικών διαφορών· δεύτερον, τις λειτουργίες τις οποίες θα μπορούσε να επιτελέσει ο διοικητικός δικαστής, όχι μόνο κατά την εκδίκαση μίας υπόθεσης, αλλά και έξω, πριν ή μετά από αυτή, για να κατευθύνει τη δράση των κρατικών οργάνων προς τη νομιμότητα· τρίτον, την κάλυψη των οργανωτικών ελλειμμάτων της διοικητικής δικαιοσύνης.

Στο τέλος του έργου παρατίθεται συμπληρωματικός πίνακας με Αποφάσεις του ΕΔΔΑ κατά Ελλάδος και Αποφάσεις ΕΔΔΑ κατά άλλων κρατών. Το έργο συνοδεύεται από εύχρηστο, αναλυτικό αλφαβητικό ευρετήριο.