Η παρούσα μελέτη ασχολείται με την ιστορία της μητροπόλεως Μετρών και Αθύρων από την ίδρυση της έως σήμερα. Η μητρόπολη αυτή έχει να επιδείξει αξιόλογη εκκλησιαστική, πνευματική, εκπαιδευτική, κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Αυτό διαπιστώνεται από το αρχείο της μητροπόλεως Μετρών και Αθύρων, καθώς και από άλλες ανέκδοτες και εκδεδομένες πηγές. [...]
Με βάση τα παραπάνω, διαίρεσα την εργασία μου σε έξι κεφάλαια ως εξής:
Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται σε ιστορικά στοιχεία των κωμοπόλεων Μετρών και Αθύρων από την προχριστιανική περίοδο έως την εποχή μας. Παρουσιάζονται ακόμη η πολιτική και διοικητική διαίρεση του σαντζακίου Μετρών και ο πληθυσμός του.
Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με την εκκλησιαστική ιστορία της επαρχίας. Παρουσιάζονται οι δύο αρχικά ανεξάρτητες επισκοπές Μετρών και Αθύρων, που στη συνέχεια συγχωνεύθηκαν σε μία επισκοπή με τον τίτλο Μετρών και Αθύρων, η οποία κατόπιν προήχθη σε μητρόπολη. Εξετάζονται, επίσης, η έδρα της επαρχίας Μετρών και Αθύρων, η δικαιοδοσία της, τα καθήκοντα των ιεραρχών, οι κοινότητες, οι ναοί, τα αγιάσματα, τα παρεκκλήσια και η ανταλλαγή των πληθυσμών (1923).
Το τρίτο κεφάλαιο που αποτελείται από τρία υποκεφάλαια, ασχολείται με την εκπαιδευτική κατάσταση των εκπαιδευτηρίων της κοινότητας Μετρών. Στο πρώτο γίνεται λόγος για τα σχολεία · στο δεύτερο για τη διδασκαλία, τα καθήκοντα των δασκάλων και μαθητών με βάση τον κανονισμό των εκπαιδευτηρίων του 1875, τις σχολικές εορτές και στο τρίτο για τα οικονομικά των σχολείων (έσοδα και έξοδα), τη μισθοδοσία των δασκάλων και τα κληροδοτήματα.
Στο τέταρτο κεφάλαιο εξετάζεται η οικονομική κατάσταση της μητροπόλεως σε δύο υποκεφάλαια. Στο πρώτο παρουσιάζονται τα κτήματα της κοινότητας Μετρών, δηλαδή τα καταστήματα, τα τσιφλίκια, οι αμπελώνες, τα βοσκοτόπια κ.ά., ενώ στο δεύτερο τα έσοδα και έξοδα της επαρχίας Μετρών και Αθύρων. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την αναφορά στην αρχιερατική επιχορήγηση.
Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τη διοικητική οργάνωση της επαρχίας Μετρών και Αθύρων, το οποίο διαιρείται σε δύο υποκεφάλαια. Στο πρώτο αναφέρεται ο γενικός κανονισμός της επαρχίας Μετρών του 1914, ενώ στο δεύτερο τα διοικητικά σώματα της επαρχίας: Επαρχιακή Συνέλευση, Μικτό Επαρχιακό Συμβούλιο, Κοινοτικές Συνελεύσεις, Δημογεροντία, Εφοροεπιτροπή, Εκκλησιαστική Επιτροπή και Εφορεία· αναφέρονται ακόμη τα καθήκοντα του μουχτάρη (προέδρου) των Μετρών.
Το έκτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον κλήρο της επαρχίας Μετρών και Αθύρων, καθώς και τις διάφορες θέσεις που κατείχε η επαρχία στα Τακτικά και Συνταγμάτια του Οικουμενικού θρόνου. Παρουσιάζονται πλήρεις, κατά την άποψη μου, για πρώτη φορά επισκοπικοί κατάλογοι των επισκοπών Μετρών και Αθύρων και της μετέπειτα επισκοπής και μητροπόλεως Μετρών και Αθύρων. Αναφέρονται ακόμη τα ονόματα των ιερέων και διακόνων της κοινότητας Μέτρων (1577-1924). Τέλος γίνεται λόγος για τις θέσεις που καταλάμβαναν στα Τακτικά και Συνταγμάτια του Οικουμενικού Πατριαρχείου οι δύο ανεξάρτητες επισκοπές Μετρών και Αθύρων, οι οποίες αργότερα συγχωνεύθηκαν σε μία επισκοπή που στη συνέχεια προήχθη σε μητρόπολη.
Τη μελέτη συνοδεύουν χάρτες της περιοχής, ανέκδοτα έγγραφα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. [...]
(από τον πρόλογο του συγγραφέα)
Ο Πασχάλης Βαλσαμίδης γεννήθηκε και σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη. Είναι διδάκτορας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εργάζεται ως επιστημονικός συνεργάτης του τμήματος Ιστορικών Ερευνών της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Από το ακαδημαϊκό έτος 2004-2005 διδάσκει την τουρκική γλώσσα και την ιστορία της τουρκικής λογοτεχνίας στο τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρείτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Διδάσκει επίσης την τουρκική στη Σχολή Βαλκανικών Γλωσσών και Ρωσικής Γλώσσας (Ι.Μ.Χ.Α.)
Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει μελέτες και άρθρα σχετιζόμενα με την ιστορία του ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης, της Μικράς Ασίας και της Μακεδονίας, καθώς και άρθρα αναφερόμενα στην ιστορία και παρουσία των Τούρκων στη Μακεδονία. Στα πλαίσια των ερευνών του πραγματοποίησε επιτόπιες έρευνες στην Κωνσταντινούπολη, σε πόλεις και χωριά της Ανατολικής Θράκης, της Μικράς Ασίας και της Μακεδονίας. Συμμετείχε σε εισηγήσεις σε επιστημονικά συνέδρια και συνέγραψε τις μελέτες, "Η Μητρόπολη Μετρών και Αθύρων" (2007), "Ο ελληνισμός της Αδριανούπολης από τα τέλη του 19ου έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Κανονισμοί - καταστατικά - λογοδοσίες - επίσημα έγγραφα" (2008) και το "Χρηστικό λεξικό τουρκικών εκφράσεων με παραδείγματα" (2007). Δημοσίευσε επίσης άρθρα και βιβλιοκριτικές σε επιστημονικά περιοδικά και σε τιμητικούς τόμους, καθώς και σε εφημερίδες της Ελλάδας και της Κωνσταντινούπολης.
