Έμφυτη ροπή ή γέννημα της κοινωνικής εξέλιξης και των κοινωνικών σχέσεων; Απλώς πανίσχυρο μέσο χειραγώγησης των μαζών ή αυθόρμητη, βαθιά ριζωμένη στρέβλωση της αντικειμενικής πραγματικότητας; Το θρησκευτικό φαινόμενο και ο βαθμός επίδρασής του δε σταμάτησαν ποτέ στο διάβα της Ιστορίας να εγείρουν συγκρούσεις, να καθορίζουν εκ θεμελίων το φιλοσοφικό πυρήνα της αναμέτρησης του χτες με το αύριο.
Ο Γιάννης Λομβαρδάς, στην πρωτότυπη αυτή και ενδελεχή ιστορική-φιλοσοφική πραγματεία, με σπάνια επιστημονική αρτιότητα και αποδεικτικότητα, χωρίς αφορισμούς και συνθηματολογικές απαντήσεις, αναδεικνύει τις πηγές γένεσης της θρησκευτικής λατρείας, την υλική της βάση, τη διαδρομή της στο χρόνο, τη δομική της ασυμβατότητα με την επιστημονική εξέλιξη. Επιστρατεύοντας το οπλοστάσιο του ιστορικού και διαλεκτικού υλισμού όχι μόνο για να λάβει την ιστορικά αυτονόητη θέση στο αμείλικτο ερώτημα «επιστήμη ή θρησκεία», αλλά κυρίως για να ερεθίσει τον προβληματισμό κάθε καλοπροαίρετου αναγνώστη, θρησκευόμενου ή μη, τον καλεί σε μια συναρπαστική ιστορική παγκόσμια περιπλάνηση.
Το έργο αποτελεί ταυτόχρονα μια ιστορική ανασκόπηση των κυριότερων θρησκευτικών δοξασιών και δογμάτων από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Η ανασκόπηση αρχίζει από την πρωτόγονη, προθρησκευτική ας την ονομάσουμε, εποχή, με μια προσέγγιση των αρχικών μαγικών ερμηνειών του κόσμου και της μετατροπής τους σε θρησκείες με συστηματοποιημένα δόγματα και οργανωμένα ιερατεία, εξέλιξη συνδεμένη με το πέρασμα από τις πρωτόγονες κοινοτικές στις ταξικές κοινωνικές σχέσεις. Και, διατρέχοντας τα αρχαία (ή και αυτά που επιβιώνουν) θρησκευτικά συστήματα της Ασίας και της Ευρώπης, καταλήγει στις τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες.
Σε μια «παράλληλη» ανασκόπηση αντιπαρατίθεται η θρησκευτική με την επιστημονική κοσμοαντίληψη, με ενδιάμεσο κρίκο την ανάπτυξη της (κυρίως ελληνικής) φιλοσοφικής σκέψης. Με αφετηρία την ελληνική προσωκρατική φυσική φιλοσοφία, τη στροφή κατόπιν της ελληνικής σκέψης από το ζήτημα της φύσης σε αυτό της ηθικής, την πλατωνική εισαγωγή του δυϊσμού (ύλη ‒ πνεύμα) και του ιδεαλισμού στη φιλοσοφική σκέψη, την τελευταία αναλαμπή της ελληνικής σκέψης στο πρόσωπο του Επίκουρου, οδηγείται έως τις απαρχές αποδέσμευσης της φιλοσοφίας και της επιστήμης από τη θρησκεία, κατά το μεταίχμιο μεταξύ της φεουδαρχικής και αστικής εποχής, έως και τα επιστημονικά επιτεύγματα της νεότερης εποχής, που ανατρέπουν την «υπόθεση του θεού»: η Φυσική από τον Γαλιλαίο έως τον Αϊνστάιν, η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης και η επιβεβαίωσή της με την αποκωδικοποίηση του DNA, όλα δοσμένα, όπως και συνολικά το βιβλίο, με γλαφυρό, εύληπτο έως και καθηλωτικό λόγο.
Μια υπόθεση που δεν επιβεβαιώθηκε
απέναντι στην υπόθεση του μέλλοντος της ανθρωπότητας…
