"Μην αεροβατής, Αιμίλιε, ο γάμος είναι θεσμός του παρελθόντος. Αι νέαι ιδέαι τείνουν να τον καταργήσουν. Μεγάλοι συγγραφείς το ενόησαν ήδη και εκηρύχθησαν εναντίον του. Μεταξύ αυτών είναι και μία μεγάλη γυνή, η Γεωργία Σάνδη. Όπως δε τείνει να διοργανωθή η κοινωνία, είναι προφανές ότι μετά χίλια έτη ο γάμος δεν θα υφίσταται ως σήμερον. Αυτή είναι η αντικειμενική, η γενική ιδέα, ως την ασπάζονται σήμερον οι κράτιστοι των κοινωνικών φιλοσόφων. Θέλεις τώρα και την ατομικήν μου γνώμην; Θεωρητικώς είμαι κατά του γάμου, αλλά πρακτικώς ειμπορώ να είμαι; Το καθεστώς βλέπεις είναι τοιούτον και όλοι πρέπει να υποτασσώμεθα, οι φοβούμενοι το σκάνδαλον και μη έχοντες το θάρρος ν' αντιταχθώμεν κατά προλήψεων παλαιών. Θα ήμεθα δυστυχείς, αλλ' αδιάφορον· μήπως και άλλως δεν θα ήμεθα; Ίσως και εγώ νυμφευθώ μίαν ημέραν· διότι τί άλλο ειμπορώ να κάμω, όταν τυχόν ερωτευθώ μίαν κόρην τόσο πολύ, ώστε να μη δύναμαι να ζήσω χωρίς αυτήν; Αλλά θα λάβω τα μέτρα μου εναντίον της δυστυχίας, έννοια σου!"
("Ευλογημένη ημέρα")
***
Πέντε λανθάνοντα διηγήματα της κωνσταντινουπολίτισσας πεζογράφου Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου που ανέσυρε η έρευνα κατά την τελευταία δεκαετία. Κείμενα σύντομα κι εκφραστικά λιτά, τα οποία μέσα από τη καυστική ματιά της συγγραφέως αποτυπώνουν όψεις της ζωής των αστικών και των λαϊκών στρωμάτων του παροικιακού ελληνισμού της Πόλης επιχειρώντας να ερμηνεύσουν ανθρώπινες σχέσεις και κοινωνικές συμπεριφορές: Δυο άγουρα κορίτσια που αγωνιούν για τα πάθη και τη φθορά του έρωτα ("Ευλογημένη ημέρα")· ένας ορκισμένος εργένης κι ένα δάκρυ ικανό να ανατρέψει κάθε του βεβαιότητα ("Ένα δάκρυο")· μια νεαρή σύζυγος αντιμέτωπη με ένα δίλημμα που θα δοκιμάσει την αφοσίωσή της ("Θάνατος στα ξένα")· ένας δασκαλάκος δέσμιος μιας προφητείας πως κάποια μέρα θα διαπρέψει ("Προφητεία")· ένα κορίτσι διχασμένο ανάμεσα στην ορμή της νιότης και στην καθήλωση του θανάτου ("Κόρη άπονη").
Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου (1867-1906). Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου γεννήθηκε το 1867 στη Βλάγκα της Κωνσταντινούπολης, κόρη του στρατιωτικού γιατρού Βασιλείου Παπαδόπουλου και της συζύγου του Ελένης το γένος Φαλιέρη. Είχε έναν αδερφό τον Ιωάννη (Τζαννή) που υπήρξε καθηγητής μεσαιωνικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εφτά χρόνια μετά τη γέννησή της ο πατέρας της τοποθετήθηκε στον τουρκικό ναύσταθμο του Κεράτιου κόλπου και η οικογένεια μετακόμισε στο Χάσκιοϊ. Η Αλεξάνδρα φοίτησε ως οικότροφος στο παρθεναγωγείο της Παλλάδος - δουλεύοντας παράλληλα - και το 1886 πήρε πτυχίο δασκάλας. Οι προοδευτικές παιδαγωγικές της αντιλήψεις προκάλεσαν ρήξη με την καθηγήτριά της Σαπφώ Λεοντιάδου και της στέρησαν την ευκαιρία υποτροφίας για σπουδές στο εξωτερικό. Αμέσως μετά εργάστηκε σε σχολεία της περιφέρειας της Κωνσταντινούπολης. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη δράση της υπέρ της τόνωσης του εθνικού φρονήματος κατά την παραμονή της στο παρθεναγωγείο της Σηλυβρίας της Ανατολικής Θράκης (1897-1899), δράση που αναπτύχθηκε τόσο μέσω του εκπαιδευτικού και πολιτιστικού της έργου όσο και μέσω των ομιλιών και δημοσιεύσεων που πραγματοποίησε. Η στροφή της μάλιστα προς τη δημοτική γλώσσα προκάλεσε την πολεμική των συντηρητικών κύκλων και τον αποκλεισμό της από τα σχολεία της περιφέρειας της Πόλης με απόφαση της Πατριαρχικής Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής. Κατέφυγε στο Βουκουρέστι ως το 1902 και να κερδίζει τα προς το ζην παραδίδοντας μαθήματα κατ’ οίκον και εργαζόμενη στο κοινοτικό παρθεναγωγείο Ευαγγελισμός, ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο της πόλης και συνέχισε να δημοσιεύει κείμενά εθνικού περιεχομένου στον Τύπο. Μετά από απόρριψη του αιτήματός της για ανάληψη δράσης ενάντια στην προπαγάνδα των βαλκανικών δυνάμεων στη Μακεδονία ταξίδεψε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και τη Βιέννη και κατέληξε στη Θεσσαλονίκη, όπου από το 1905 ως το 1906 ανέλαβε τη διεύθυνση του Πρακτικού Παρθεναγωγείου. Στην Αθήνα πραγματοποίησε λίγα σύντομα ταξίδια, διατηρούσε όμως επαφή με την πνευματική κίνηση της πρωτεύουσας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της ταλαιπωρήθηκε από προβλήματα υγείας. Πέθανε στο νοσοκομείο του Επταπυργίου της Κωνσταντινούπολης. Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου πρωτοπαρουσιάστηκε στο χώρο των γραμμάτων το 1888 με τη δημοσίευση της έμμετρης κωμωδίας Λαχειοφόρον Γραμμάτιον στο Ημερολόγιον των Κυριών της Κωνσταντινούπολης (1888-1889), του οποίου υπήρξε συνεκδότις (με την Χ.Κορακίδου). Το 1889 πραγματοποίησε την πρώτη της έκδοση, με τη συλλογή διηγημάτων Δεσμίς διηγημάτων, την οποία προλόγισε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Το μεγαλύτερο μέρος του πεζογραφικού αλλά και του χρονογραφικού και αρθρογραφικού έργου της δημοσίευσε στο περιοδικό της Κωνσταντινούπολης Φιλολογική Ηχώ κατά τη διετία 1896-1897, περίοδο κατά την οποία αναμείχθηκε και στο δημοτικιστικό κίνημα. Συνεργάστηκε με τον εφήμερο και περιοδικό Τύπο της Πόλης (Εκλεκτά Μυθιστορήματα του Χρήστου Χιώτη, Κήρυξ, Ανατολικός Αστήρ) και - μετά την επιθετική εναντίον της τακτική - με έντυπα της Αθήνας (Εικονογραφημένη Εστία, Εθνική αγωγή, Νέα Ελλάς, Εθνικόν Ημερολόγιον του Κ.Φ. Σκόκου). Το αφηγηματικό έργο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου τοποθετείται χρονικά στην πεζογραφική παραγωγή της λεγόμενης γενιάς του 1880, η οποία εκπροσώπησε την άνθιση του πεζού - ιδιαίτερα του διηγηματικού - λόγου στη χώρα μας. Ωστόσο το έργο της αποκλίνει από την κυρίαρχη για την εποχή τάση της λυρικής ηθογραφίας στον ελληνικό πεζό λόγο. Βασικός άξονας της γραφής της Παπαδοπούλου είναι ο κοινωνικός και πολιτικός προβληματισμός, ενώ η τεχνοτροπία της κινείται στα πλαίσια του ρεαλισμού και της ψυχογραφικής διείσδυσης. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου βλ. Άγρας Τέλλος, «Παπαδοπούλου Αλεξάνδρα», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια 19. Αθήνα, Πυρσός, 1932, Ζήρας Αλέξης, «Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο Στ’ (1880-1900), σ.392-415. Αθήνα, Σοκόλης, 1997 και Παπακώστας Γιάννης, Η ζωή και το έργο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1980.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
