Θεόφιλος Καΐρης

Όταν κάποιος αποφασίσει να αναψηλαφήσει τη ζωή και να μελετήσει το έργο του Θεόφιλου Καΐρη, βρίσκεται μπροστά σε ένα "φαινόμενο" που σημάδεψε την Ιστορία των Ιδεών και την πνευματική μας πορεία κατά τον 19ο εμβληματικό αιώνα του νέου Ελληνισμού. Αναμφισβήτητα έχουμε να κάνουμε με μια προσωπικότητα με κύρος διαχρονικό, που δεν έπαψε να απασχολεί το ενδιαφέρον των ερευνητών και συγχρόνως να δημιουργεί προβλήματα ο αντιφατικός βίος του ανήσυχου εκείνου διδασκάλου και αγωνιστή. Αλλά και απορίες! Γιατί επιβιώνει η μνήμη του και μας γοητεύει η προσωπικότητα του Θεόφιλου Καΐρη, για ποιο λόγο διατηρείται αδιάπτωτο το ενδιαφέρον γι' αυτόν και τον θεωρούμε/συγκαταλέγουμε στους πνευματικούς ταγούς που άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους στην νεοελληνική πνευματική και κοινωνική μας Ιστορία; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχουμε να κάνουμε με μία ξεχωριστή περίπτωση ανθρώπου προικισμένου με εξαιρετικά χαρίσματα αλλά και με αντιφάσεις που σημάδεψαν τον ίδιο και την εποχή του. Αναντίρρητα πρόκειται για άνθρωπο με έντονο το αίσθημα της ελευθεροφροσύνης, όπως εύστοχα είχε επισημάνει η Αικατερίνη Κουμαριανού σε μια θαυμάσια μελέτη της. Πολύγλωσσος και άριστος δέκτης των νεωτερικών ιδεών και των προταγμάτων του Διαφωτισμού, χωρίς να αποκοπεί ωστόσο από τη βιώματα της νεότητας και της ορθόδοξης χριστιανικής του παιδείας· μάλλον ποτέ δεν ξεκαθάρισε ο ίδιος στη συνείδησή του και στον ιστορικό του βίο, ποιο από τα δύο αυτά πνευματικά ρεύματα άρδευε περισσότερο την ψυχή του. Δηλαδή οι ιδέες και οι αντιλήψεις του Διαφωτισμού και της γαλλικής του ωριμότητας ή οι εμβιώσεις της Ορθοδοξίας και της ελληνικής παράδοσης διαμόρφωσαν την προσωπικότητά του και βάρυναν περισσότερο στην πνευματική του συγκρότηση εντέλει στο "βίο και την πολιτεία" του, αφότου πάτησε το έδαφος της επαναστατημένης Ελλάδας.