Σχεδόν 120 χρόνια έχουν περάσει από τότε που είδε το φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά το βιβλίο του William Miller με τίτλο "The Latins in the Levant: a history of Frankish Greece", το οποίο εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1908, ζωντανεύοντας έναν κόσμο άγνωστο στο ευρύ κοινό. Έναν χρόνο μετά, το 1909, ακολούθησε η ελληνική μετάφρασή του από τον διαπρεπή ιστορικό Σπυρίδωνα Π. Λάμπρο, ο οποίος στον δικό του πρόλογο έγραψε χαρακτηριστικά: «Ούτω δε η ελληνική αύτη μετάφρασις, ην παρέχω εις τους Έλληνας φιλίστορας, δύναται να θεωρηθή ως δευτέρα πλουσιωτέρα έκδοσις του πρωτοτύπου εν γλώσση ελληνική, και ως τοιαύτη ευελπιστώ ότι θα τύχη αμερίστου υποδοχής παρά των φίλων της πατρίου ιστορίας". Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο σκοπός του μεταφραστή επιτεύχθηκε απόλυτα, μαρτυρώντας την αξία του έργου, δικαιώνοντας παράλληλα και τη δική του απόφαση να το αποδώσει στα ελληνικά, προσφέροντας έτσι στην ελληνική βιβλιογραφία περί λατινοκρατίας ένα έργο αναφοράς. Ο William Miller μπορεί δίκαια και ανεπιφύλακτα να θεωρηθεί και ως ο "πατριάρχης" της ιστορίας της λατινοκρατίας στον ελλαδικό χώρο, ανοίγοντας δρόμο για τις επόμενες γενιές ιστορικών, οι οποίες κλήθηκαν να συμπληρώσουν ακόμη περισσότερο τις γνώσεις μας για τη δράση των Λατίνων, τις οικονομικές και κοινωνικές δομές και τις ιστορικές πραγματικότητες που αφορούσαν πολλές πτυχές του πολιτικού, του εκκλησιαστικού και του στρατιωτικού βίου την εποχή που άπλωσαν την κυριαρχία τους στον ελλαδικό χώρο, έχοντας ως εφαλτήριο το έργο του άγγλου ιστορικού συγγραφέα. Κατά συνέπεια είναι ευχής έργον, που η σπουδαία συμβολή του William Miller·, στην έγκριτη μετάφραση ενός επίσης μεγάλου έλληνα ιστορικού, του Σπυρίδωνος Π. Λάμπρου (1851-1919), μπορεί και πάλι να κυκλοφορήσει και να αποτελέσει κτήμα μελετητών και ερευνητών ή ακόμη και του απλού φιλίστορα αναγνώστη που επιθυμεί να μάθει τα όσα σχετίζονται με την εποχή της "Πριγκιπέσσας Ιζαμπώς" και των συμπατριωτών της και το πώς συνδέθηκαν οι τύχες τους με την ελληνική γη και ιστορία.
Φωτεινή Β. Πέρρα
