Στην έκδοση αυτή περιλαμβάνεται το σύνολο των δημοσιευμένων κειμένων του Νίκου Ζαχαριάδη της περιόδου 1940-1945. Πρόκειται για δυσεύρετα ντοκουμέντα και άγνωστα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό, από τα οποία ελάχιστα έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα στην ιστορική έρευνα. Περιέχονται γράμματα, ομιλίες, εισηγήσεις και λόγοι σε κομματικά σώματα του ΚΚΕ, δηλώσεις, συνεντεύξεις, μπροσούρες, καταθέσεις σε δίκες και υπομνήματα του ιστορικού ηγέτη του ελληνικού κομμουνιστικού και αριστερού κινήματος, που συνθέτουν μέρα με τη μέρα το πολιτικό σκηνικό της πιο δύσκολης και της πιο σημαντικής περιόδου στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Το υλικό αυτό συμπληρώνεται με ιστορικές αναλύσεις, πλήθος σημειώσεων και άλλα ντοκουμέντα με τα οποία αποσαφηνίζονται:
α) Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκαν τα τρία ιστορικά γράμματα του Νίκου Ζαχαριάδη για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο - το πρώτο γράμμα του αποκαθίσταται για πρώτη φορά στην πληρότητά του.
β) Η δημιουργία και ο ρόλος που έπαιξε η ελεγχόμενη από τη δικτατορία του Μεταξά Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ, ένα κεφάλαιο ανεξερεύνητο στην ιστορία του – αποκαλύπτεται, επίσης για πρώτη φορά, το πλαστό γράμμα της 1ης Οκτωβρίου 1940 και ο ρόλος που έπαιξε στη στάση των εξόριστων κομμουνιστών στον πόλεμο κατά της Ιταλίας.
γ) Το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της μεταπελευθερωτικής Ελλάδας, το οποίο αποτέλεσε και τη μήτρα του εμφυλίου πολέμου.
Τα κείμενα που δημοσιεύονται στον παρόντα τόμο θα αλλάξουν τον τρόπο προσέγγισης και πρόσληψης της ιστορικής περιόδου στην οποία αναφέρονται.
Ο Νίκος Ζαχαριάδης γεννήθηκε στις 27 Απριλίου του 1903 στην Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης. Από τα 15 του χρόνια αναγκάστηκε να δουλέψει στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης, όπου εντάχθηκε στη σοσιαλιστική Διεθνή Πανεργατική Ένωση. Επηρεασμένος από την Οκτωβριανή Επανάσταση, ταξίδεψε στη Σοβιετική Ρωσία, το 1921 έγινε μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας και το 1922, μέλος και του Κόμματος των Μπολσεβίκων. Το 1924 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και ανέλαβε καθοδηγητική δουλειά στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας, την ΟΚΝΕ. Το 1926 εντάχθηκε στον καθοδηγητικό μηχανισμό του ΚΚΕ και καταδιωκόμενος και πάλι, έφυγε το 1929 στη Σοβιετική Ένωση, όπου φοίτησε στην Ανώτατη Κομματική Σχολή της Μόσχας. Από τη Μόσχα επέστρεψε το 1931 και ανέλαβε την καθοδήγηση του ΚΚΕ. Το 1934 εκλέχθηκε γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ. Το 1936, έναν μήνα μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Μεταξά, φυλακίστηκε και έμεινε στην απομόνωση έως το 1941. Με την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων, μεταφέρθηκε από τη Γκεστάπο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου, όπου έμεινε κρατούμενος ως το 1945. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, στις 30 Μαΐου του 1945, ανέλαβε και πάλι την ηγεσία της ΓΓ του ΚΚΕ. Μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας, το 1949, εγκαταστάθηκε ως πολιτικός πρόσφυγας στο Βουκουρέστι. Ο Ν. Ζαχαριάδης αρχικά εξορίστηκε στο Μποροβίτσι, της ΕΣΣΔ, όπου έως το 1962 εργάστηκε σε δασική επιχείρηση, συνεχίζοντας την πολιτική του δραστηριότητα και τις επαφές με τα διαγραμμένα μέλη του ΚΚΕ. Τότε ζήτησε από την Ελληνική Πρεσβεία στη Μόσχα να γυρίσει στην Ελλάδα για να αναλάβει την ευθύνη της πολιτικής του ΚΚΕ κατά τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά εκτοπίσθηκε στο Σουργκούτ της Σιβηρίας. Την 1 Αυγούστου 1973 βρέθηκε κρεμασμένος στο σπίτι του στο Σουργκούτ, όπου επί 24ώρου βάσεως ήταν υπό την επιτήρηση των σοβιετικών αρχών, οι οποίες τον υποχρέωσαν να φέρει ταυτότητα με το όνομα Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ. Το 1991, λίγες μόλις μέρες μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η σορός του Ζαχαριάδη επιστράφηκε στην Ελλάδα και κηδεύτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
