Στο παρόν βιβλίο ο όρος ''Έλεγχος'' χρησιμοποιείται με την αρχική του σημασία. Δηλαδή αποδίδει τη συστηματική κριτική εξέταση συλλογισμών, τόσο ως προς το σημαίνον όσο ιδίως ως προς το σημαινόμενό τους. Έτσι αντιμετωπίζονται τα επιχειρήματα ανάλογα με το είδος και κυρίως με το βαθμό οικείωσης της ιστορικής πραγματικότητας. Οι ειδικότερες εστίες προβληματισμού είναι το έθνος, η εθνότητα, το κράτος-έθνος, η πολιτική και η πολιτιστική ηγεμονία, η γλώσσα, η παράδοση, το κοινωνικό φύλο, η καθημερινότητα, οι αξίες, η ιστορική αιτιότητα, η επιστημονική θεωρία και το φιλοσοφείν. Κοντολογίς, η αποδεικτική λειτουργία της σκέψης δοκιμάζεται, κρίνει και κρίνεται, στο πεδίο της ιστορίας και της ιστοριογραφίας, στον τρόπο συγκρότησης των θεωρητικών αντιλήψεων για την ιστορία και στις μορφές αυτοκατανόησης του έργου των ιστορικών.
