Στο προαύλιο του παλαιού σχολείου, εκεί όπου οι πέτρες διατηρούσαν ακόμη τη θέρμη του ήλιου, η Χαϊδίτσα στάθηκε ακίνητη, σαν να αφουγκραζόταν την πνοή των αιώνων.
Οι τοίχοι είχαν ραγίσματα, μα μέσα από τις σχισμές αναδυόταν μια αδιόρατη λάμψη, σαν να φώλιαζε ακόμη εκεί η μνήμη των μαρτύρων.
«Ευθύμιε», είπε με φωνή χαμηλή, «εδώ η Αγία Θεοδότη δε θανατώθηκε απλώς, εδώ αναστήθηκε το ιδεώδες. Η πίστη της έγινε φωνή που τρύπησε το σκοτάδι, η ελευθερία της έγινε φλόγα που έκαψε τα δεσμά, η αξιοπρέπειά της στάθηκε σαν αστέρι, άσβεστο μέσα στους αιώνες».
Ο Ευθύμιος την κοίταξε με μάτια που έφεραν μέσα τους την ήρεμη μελαγχολία της σοφίας. «Η θυσία της, Χαϊδίτσα, δεν ήταν μόνο για τον Θεό, αλλά και για τον Άνθρωπο. Για τον άνθρωπο που μιλά ακόμα την γλώσσα του γένους , που ονειρεύεται με τη πτυχή της φιλοσοφίας και της ποίησης. Η Θεοδότη ένωσε το πνεύμα με το αίμα, το θείο με το ανθρώπινο. Μας θυμίζει ότι η αξιοπρέπεια δεν χαρίζεται, κατακτάται με το τίμημα του πόνου».
Ένα φύλλο κυπαρίσσιου έπεσε ανάμεσά τους, σαν σημείωμα από το παρελθόν. Η Χαϊδίτσα έσκυψε και το κράτησε στα χέρια της. «Κάθε σχολείο, κάθε λίθος, κάθε θρανίο», ψιθύρισε, «είναι μάρτυρας μιας μυστικής παιδείας. Εδώ δεν μαθαίνουμε μόνο γράμματα, εδώ μαθαίνουμε να στεκόμαστε όρθιοι, όπως στάθηκε εκείνη».
Ο Ευθύμιος χαμογέλασε. «Η Φιλιππούπολη δεν είναι μόνο πόλη, είναι καμπή της ψυχής. Κάθε στροφή της, μια Φιλιππούπολη, κάθε μνήμη της, μια Θεοδότη».
Και καθώς ο ήλιος έδυε, οι σκιές του σχολείου έμοιαζαν να ζωγραφίζουν στο χώμα μορφές αόρατες, σαν να επέστρεφαν οι ψυχές των μαρτύρων για να διδάξουν ξανά.
