Κοσμάς Ξενάκης

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό ότι το ανά χείρας αποτελεί το πρώτο μεγάλο βιβλίο για το έργο ενός καλλιτέχνη τόσο σημαντικού όσο υπήρξε και όσο ελπίζουμε ότι θα φανεί πώς είναι ακόμα ο Κοσμάς Ξενάκης, τριάντα ένα χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του τον Φεβρουάριο του 1984. Το γεγονός, άξιο απορίας από μόνο του, γεννάει εύλογες αμφιβολίες για την ικανότητα της κοινωνίας μας να καταγράφει τα έργα που συλλαμβάνουν τον καιρό της και ενωτίζονται τον βαθύτερο δημιουργικό ειρμό της· πολλαπλασιάζει όμως ανάλογα και τη συγκίνηση όσων συνεργαστήκαμε για να πραγματοποιηθεί η μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς και η προκείμενη συνοδευτική έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης. Φόρος τιμής, επομένως, σ' έναν πολυσχιδή και πολυμήχανο καλλιτέχνη από δύο οργανισμούς που συνεχίζουν να εργάζονται, μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, για να επιβιώσουν στην ανήσυχη συλλογική συνείδηση οι μορφές, τα πρόσωπα και τα έργα που η μνήμη τους μπορεί να μεταστοιχειωθεί σε δύναμη ζωής για το παρόν και το μέλλον. Ευχαριστίες, θερμές πέραν πάσης συμβατικής υποχρεώσεως, εκφράζονται και από αυτήν τη θέση στον ζωγράφο Γιώργο Χατζημιχάλη, που ανέλαβε και έφερε εις πέρας το δύσκολο και πολύμηνο έργο της επιμέλειας της έκθεσης και της οργάνωσης του παρόντος τόμου· στον ιστορικό της τέχνης Σπύρο Μοσχονά, που κατέγραψε περίπου 2.500 έργα του Κοσμά Ξενάκη, τα πλείστα με αυτοψία, συγκρότησε το Αρχείο του και συνέταξε την εργοβιογραφία καθώς και το πρώτο συστηματικό κείμενο ιστορικής αποτίμησης του καλλιτέχνη· στον Άγγελο Δεληβορριά, που συνέλαβε αρχικά το φιλόδοξο εγχείρημα μιας μεγάλης αναδρομικής έκθεσης, και στην Ειρήνη Γερουλάνου, που το στήριξε σε καιρούς κάθε άλλο παρά ευνοϊκούς· στον Δημοσθένη Κοκκινίδη και τον Σάββα Κονταράτο, παλαιούς φίλους και συνεργάτες του Κοσμά Ξενάκη, που εισηγήθηκαν και υποστήριξαν με ενθουσιασμό την ιδέα της παρούσας έκδοσης, και στο υπόλοιπο Διοικητικό Συμβούλιο του ΜΙΕΤ, που την υιοθέτησε· στους συλλέκτες, ιδιώτες, οργανισμούς και μουσεία, που μας εμπιστεύτηκαν τα έργα τους. Τίποτε όμως δεν θα είχε πραγματοποιηθεί χωρίς τη συμπαράσταση, ηθική και έμπρακτη, της οικογένειας Ξενάκη: της Αριάδνης Ξενάκη και των παιδιών του καλλιτέχνη, Φωτεινής και Δημήτρη Ξενάκη. Η φιλόξενη Αριάδνη Ξενάκη άνοιξε το σπίτι και το εργαστήριο του καλλιτέχνη και παρείχε πολύτιμες πληροφορίες σε όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας. Η Φωτεινή Ξενάκη ανέλαβε την πρωτοβουλία των πρώτων συναντήσεων, ώστε να αναβιώσει η ιδέα μιας έκθεσης που φάνηκε προς στιγμήν να την έχουν παραγκωνίσει οι επιπόλαιοι καιροί. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στον Δημήτρη Ξενάκη, ο οποίος συνέταξε τον πρώτο συστηματικό ψηφιακό κατάλογο έργων του πατέρα του και συμμετείχε, ενεργά, ακούραστα και με διακριτική επιμονή, σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας, συνεισφέροντας γνώση, ευαισθησία και έργο. Το αποτέλεσμα, όσο είναι επαινετό, του ανήκει. Η ευχή όλων μας είναι η διττή αυτή προσπάθεια της έκθεσης και της έκδοσης να μην αδικήσει και να μην υποτιμήσει καμιά από τις ποικίλες όψεις και κανένα από τα πολλά επιτεύγματα του Κοσμά Ξενάκη, ο οποίος, όπως διαπιστώσαμε, το μόνο που δεν μπορούσε να κάνει, ακόμη και στους πιο αβέβαιους ή τολμηρούς πειραματισμούς του, είναι κάτι πραγματικά άσχημο ή άστοχο. Ας σταθούμε λοιπόν ευγνώμονες στην ευφρόσυνη πλευρά του γεγονότος κι ας αφήσουμε να μας συνεπάρει μια απλή σκέψη: Τέτοιοι καλλιτέχνες έπρεπε να υπάρχουν και ευτυχώς υπήρξαν. Σ' εμάς δεν μένει παρά να τους ανακαλύπτουμε.