Το βιβλίο αυτό επικεντρώνει σε αξιόλογες πτυχές του έργου του Νικολάου Μεσαρίτη, λογίου ιεράρχη που έζησε και έδρασε στο Βυζάντιο στο δεύτερο ήμισυ του 12ου και στο πρώτο τέταρτο του 13ου αιώνα.
Στο Πρώτο Μέρος εκδίδονται κριτικά ένα αγιολογικό και ένα ρητορικό έργο του συγγραφέα, ενώ της έκδοσης κάθε κειμένου έπεται σύντομος σχολιασμός. Το πρώτο είναι ένας Βίος του αγίου Μοδέστου, προστάτη των ζώων του οίκου και ιδίως των βοοειδών, ενώ το δεύτερο είναι ο Πέμπτος Κατηχητικός Λόγος του Μεσαρίτη ως αρχιεπισκόπου Εφέσου και εξάρχου πάσης Ασίας.
Στο Δεύτερο Μέρος περιλαμβάνονται δύο μελετήματα που επιδιώκουν να προσεγγίσουν όψεις του έργου του συγγραφέα σχετικά με την πνευματική ζωή της εποχής και του χώρου δράσης του. Το πρώτο από αυτά εξετάζει το έργο του Μεσαρίτη ως πηγή για τις εκπαιδευτικές και ευρύτερα πνευματικές πραγματικότητες της εποχής του, όπως αυτές αποτυπώνονται στην Έκφραση του ναού των Αγίων Αποστόλων Κωνσταντινουπόλεως. Το δεύτερο μελέτημα εξετάζει την καταγραφή του συγγραφέα για τις ταξιδιωτικές του περιπέτειες με αφετηρία την λατινοκρατούμενη Κωνσταντινούπολη και προορισμό την Νίκαια, η οποία σήμαινε προσδοκίες και προοπτικές σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο.
Ο Ηλίας Γιαρένης είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας της Βυζαντινής Παιδείας, στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
