Ο συγγραφέας δεν αντιμετωπίζει τη μελέτη της φιλοσοφίας της πόλης-κράτους ως ένα ζήτημα ιστορικού ενδιαφέροντος· την αντιμετωπίζει ως τη μελέτη κάποιου πράγματος μέσα στο οποίο εξακολουθούμε να κινούμαστε και να ζούμε. Όπως γράφει ο ίδιος, «η πόλη-κράτος ήταν διαφορετική από το σημερινό έθνος-κράτος, αλλά μόνο υπό την έννοια ότι ήταν μια περισσότερο ζωτική και έντονη μορφή του ίδιου πράγματος. Σ’ αυτήν το άτομο μπορούσε να συνειδητοποιήσει ευκολότερα και πιο ξεκάθαρα τον εαυτό του ως τμήμα του κράτους, επειδή το μέγεθός της επέτρεπε μία τέτοια συνειδητοποίηση και το σύστημα της άμεσης διακυβέρνησης την ενθάρρυνε. Μελετώντας την, μελετούμε το ιδεώδες των σύγχρονων κρατών μας· μελετούμε ένα πράγμα που ανήκει στο σήμερα εξίσου με το χθες, καθώς στα θεμελιώδη του στοιχεία είναι παντοτινό. Έχει ειπωθεί ότι όλη η ιστορία είναι σύγχρονη ιστορία. Όταν μελετούμε ιστορία, προσπαθούμε να καταλάβουμε τους εαυτούς μας και, προκειμένου να επιτύχουμε αυτό τον σκοπό, προσπαθούμε να ανακαλύψουμε τις απαρχές μας. Καμία ιστορία δεν είναι στην πραγματικότητα πιο σύγχρονη από αυτήν των αρχαίων Ελλήνων. Σε έναν μεγάλο βαθμό είμαστε αυτοί που είμαστε, επειδή εκείνοι ήταν αυτοί που ήταν».
Περιεχόμενα:
Πρόλογος
1. Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
2. ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
- Τα γενικά χαρακτηριστικά του αρχαίου ελληνικού κράτους
- Πόλεις-κράτη και φυλετικά κράτη
- Το αρχαίο ελληνικό κράτος και η δουλεία
- Το αρχαίο ελληνικό κράτος και οι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί
- Το αρχαίο ελληνικό κράτος και η εκπαίδευση
3. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΠΡΙΝ ΤΟΥΣ ΣΟΦΙΣΤΕΣ
- Από τον Όμηρο μέχρι τον Σόλωνα
- Πυθαγόρειοι και Ίωνες
- Η μετάβαση από τους Φυσικούς στους Ανθρωπιστές
4. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΣΟΦΙΣΤΩΝ
- Η ανάδυση του ηθικού και πολιτικού διαλογισμού
- Τα γενικά χαρακτηριστικά των Σοφιστών
- Ο Πρωταγόρας και οι πρώιμοι Σοφιστές
- Η αντίθεση μεταξύ φύσεως και νόμου
- Ο σοφιστής Αντιφών
- Η παρουσίαση των σοφιστικών θεωριών από τον Πλάτωνα
- Γενική εικονοκλασία
- Φυλλαδιογράφοι και Ουτοπιστές
Παράρτημα
Δύο αποσπάσματα από την πραγματεία του σοφιστή Αντιφώντα Περί Αληθείας
5. Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΑΣΣΟΝΕΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ
- Η ζωή του Σωκράτη
- Η μέθοδος και η διδασκαλία του Σωκράτη
- Ο θάνατος του Σωκράτη
- Ξενοφών
- Ισοκράτης
- Οι Κυνικοί και οι Κυρηναϊκοί
6. Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ
- Η ζωή του Πλάτωνα
- Η μέθοδος των διαλόγων του Πλάτωνα
7. ΟΙ ΠΡΩΙΜΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ
- Η Απολογία και ο Κρίτων
- Χαρμίδης, Ευθύδημος και Λάχης
- Μένων, Πρωταγόρας και Γοργίας
8. H ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
- Το σχέδιο και τα κίνητρα της Πολιτείας
- Οι Prima Facie θεωρίες περί δικαιοσύνης
- Η θεωρία του Κέφαλου: Παραδοσιοκτατία (327 μέχρι 36Α)
- Η θεωρία του Θρασύμαχου: Ριζοσπαστισμός (336Α μέχρι 354C)
- Η θεωρία του Γλαύκωνα: Πραγματισμός (357 μέχρι 67Ε)
- Η κατασκευή του ιδεώδους κράτους
- Ο οικονομικός παράγοντας στο κράτος
- Ο στρατιωτικός παράγοντας στο κράτος
- Ο φιλοσοφικός παράγοντας στο κράτος
- Οι τάξεις του πλατωνικού κράτους
- Πλατωνική δικαιοσύνη
9. Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
- Η θέση της εκπαίδευσης στο κράτος του Πλάτωνα
- Αρχαίες ελληνικές μέθοδοι εκπαίδευσης
- Η φιλοσοφική βάση της θεωρίας του Πλάτωνα περί εκπαίδευσης
- Η εκπαίδευση των φυλάκων ή επίκουρων
- Η θέση της γυμναστικής στην εκπαίδευση
- Η θέση της μουσικής στην εκπαίδευση
- Οι ανώτερες σπουδές των τέλειων φυλάκων
- Η ζωή του θεωριτικού στοχασμού και η ζωή της δράσης
- Η κυβέρνηση του ιδεώδους κράτους
10. Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗΣ
- Κοινότητα ιδιοκτησίας
- Κοινότητα των συζύγων
- Η γενική θεωρία περί κοινοκτημοσύνης στην Πολιτεία
11. O ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
- Η Πολιτεία ως ιδεώδες
- Οι κρίσεις για τα υπαρκτά κράτη υπό το πρίσμα του ιδεώδους
- Η πρώτη αλλοίωση - Τιμοκρατία
- Η δεύτερη αλλοίωση - Ολιγαρχία
- Η τρίτη αλλοίωση – Δημοκρατία
- Η τελευταία διαφθορά – Τυραννία
- Η τελική ετυμηγορία περί δικαιοσύνης και αδικίας
- Ο Πλάτων και η πανελλήνια ιδέα (panellenism)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Ο Τίμαιος και ο Κριτίας
12. O ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
- Ο ορισμός του πολιτικού ηγέτη ή απόλυτου άρχοντα
- Ο μύθος του Πολιτικού
- Ο τελικός ορισμός του πολιτικού ηγέτη ή απόλυτου άρχοντα
- Η απολυταρχία δικαιολογείται από το επιχείρημα περί πολιτικής ευελιξίας
- Η απολυταρχία δικαιολογείται από το επιχείρημα περί κοινωνικής αρμονίας
- Η απολυταρχία μετριάζεται από την ιδέα της κυριαρχίας του νόμου
- Η πλατωνική ταξινόμηση των κρατών
13. ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ Η ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
- Η γένεση και ο χαρακτήρας των Νόμων
- Ο αυτοέλεγχος ως η αρχή που διέπει τους Νόμους
- Ειρήνη και πόλεμος
- Η φύση του δικαίου
- Τα διδάγματα της ιστορίας
14. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ
- Γεωγραφία και πληθυσμός
- Η αντιμετώπιση της περιουσίας στους Νόμους
- Το οικονομικό σύστημα στο κράτος των Νόμων
- Η αντιμετώπιση του γάμου και της οικογένειας στους Νόμους
15. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ
- Οι διατάξεις για τις απαρχές του κράτους
- Οι μόνιμοι θεσμοί του κράτους
- Ο γενικός χαρακτήρας της κυβέρνησης στους Νόμους
- Η αλλαγή τόνου στο δωδέκατο βιβλίο των Νόμων
16. ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΥ
- Η άποψη του Πλάτωνα για το έγκλημα και την τιμωρία
- Η θρησκεία και ο θρησκευτικός διωγμός
17. H ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ
- Προλεγόμενα στη θεωρία για την εκπαίδευση
- Ο κρατικός έλεγχος της εκπαίδευσης
- Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση στους Νόμους
- Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση στους Νόμους
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Το xρέος του Αριστοτέλη στους Νόμους
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
- Η μετέπειτα ιστορία της πολιτικής θεωρίας του Πλάτωνα
- Ο Μεσαίωνας
- Η Αναγέννηση
- Σερ Thomas More
- Ο σύγχρονος κόσμος
- Rousseau, Hegel, Comte
Κριτικές:
Το έργο του καθηγητή Στρατηγικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστηµίου Χαράλαµπου Παπασωτηρίου, αποτελεί ένα σηµαντικό εφαλτήριο πάνω στην επιστηµονική έρευνα των θεµάτων που άπτονται στο ευρύτερο πολιτικό σύστηµα και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ κατά το δεύτερο ήµιση του 20ού αιώνα. Ο πρωταρχικός σκοπός του συγγραφέα, συνοψίζεται όχι στην απλή παράθεση γεγονότων και εξελίξεων αλλά στην ανάλυση όλων των ασκούµενων εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών των ΗΠΑ. Από την άλλη, η επίτευξη του επιστηµονικού στόχου, αφορά στο πεδίο κάλυψης επιστηµονικών κενών που σχετίζονται µε τον τοµέα των Αµερικανικών Σπουδών.
Στα δυο πρώτα µέρη του βιβλίου, ο συγγραφέας παρουσιάζει τη µορφή και τη δοµή του µεταπολεµικού πολιτικού συστήµατος των ΗΠΑ, το οποίο διαµορφώνεται ανάλογα µε τα διεθνή πολιτικά γεγονότα, τη σοβιετική παρουσία και απειλή αλλά και το ενδιαφέρον των πρώτων για τον ευρύτερο χώρο του Τρίτου Κόσµου. Η ανάλυση της πολιτικής παρουσίας του John F. Kenedy αλλά και των υπολοίπων πολιτικών εξελίξεων µετά τη δολοφονία του έως το 1970 είναι ουσιαστική και δίνει µια σαφή µεταψυχροπολεµική πολιτική εικόνα των ΗΠΑ.
Στο τρίτο και τέταρτο µέρος ο συγγραφέας περιγράφει και αναλύει τη συντηρητική αµερικανική στροφή στις αρχές του 1980, ενώ συνεχίζει µε την αποκρυπτογράφηση των πτυχών που σκιαγράφησαν τις προεδρίες Κλίντον – Μπους (νεοτέρου), υπό το
πρίσµα των νέων διεθνών εξελίξεων, της παγκοσµιοποίησης αλλά και των ζητηµάτων ασφάλειας.
Σύµφωνα µε τη γενική συµπερασµατολογία, ο ιστορικός κύκλος της αµερικανικής πρωτοκαθεδρίας θα διατηρηθεί για αρκετές δεκαετίες ακόµα, εφόσον η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Κίνα παραµείνουν οικονοµικά και αµυντικά στάσιµες. Όµως η τύχη του κόσµου δεν µπορεί να ανήκει για πάντα στις ΗΠΑ, δεδοµένου ότι παράµετροι, όπως λ.χ. η άνιση ανάπτυξη και οι οικουµενικές συνέπειές της, είναι µία από τις σηµαντικές συνιστώσες καθορισµού της ανόδου και της πτώσης όλων των µεγάλων δυνάµεων.
Αθανάσιος Στραβοσκούφης, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων
Η επικράτηση του πολιτικού ρεαλισµού στα πρώτα χρόνια µετά το Β’ ΠΠ δηµιούργησε την εντύπωση ότι η ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών σχέσεων έπρεπε να λαµβάνει χώρα µόνο στο επίπεδο του διεθνούς συστήµατος. Μία σειρά από γεγονότα στη δεκαετία του 1960, και κυρίως όπως θα δούµε εν συνεχεία η εµπλοκή των ΗΠΑ στο Βιετνάµ, άλλαξαν σηµαντικά τα θεωρητικά διεθνολογικά δεδοµένα, µετατοπίζοντας όλο και περισσότερο τον αναλυτικό προβολέα προς το επίπεδο του πολιτικού συστήµατος και γενικότερα της εσωτερικής διάστασης της κρατικής συµπεριφοράς και ισχύος. Το κράτος έπαψε έκτοτε να αποτελεί το µαύρο κουτί της διεθνολογικής θεωρίας και ανάλυσης και να εκλαµβάνεται έτσι ως κάτι το απόλυτα οµοιογενές και ενιαίο, χωρίς δηλαδή ιδιαίτερο πολιτικό περιεχόµενο, µε αποτέλεσµα η αρκετά παραγκωνισµένη µέχρι τότε θεωρία της εξωτερικής πολιτικής να αναπτυχθεί µε ταχύτατους ρυθµούς και να αποκτήσει ένα σώµα επιστηµονικών προτάσεων και αξιωµάτων τόσο σηµαντικό, ώστε να κατέχει σήµερα µία πολύ εξέχουσα θέση στις Διεθνείς Σπουδές. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να πούµε ότι πολύ µεγάλη ώθηση έδωσε δίχως αµφιβολία και η καντιανής προέλευσης θεωρία της δηµοκρατικής ειρήνης, στα πλαίσια του Παραδείγµατος του φιλελεύθερου ιδεαλισµού, η οποία εξ αρχής προσέδωσε σηµασία στο εσωτερικό υπόβαθρο της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών σχέσεων εν γένει. Το κεντρικό αξίωµα της θεωρίας της δηµοκρατικής ειρήνης ότι τα “δηµοκρατικά κράτη δεν πολεµούν µεταξύ τους” είναι το βασικό αν µη τι άλλο πεδίο συνάρτησης πολιτικού συστήµατος και εξωτερικής πολιτικής.
Το τελευταίο βιβλίο του Χ. Παπασωτηρίου για το αµερικανικό πολιτικό σύστηµα και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ από το τέλος του Β’ ΠΠ µέχρι και σήµερα έρχεται να ενταχθεί σε αυτή τη µεγάλη και σηµαντική επιστηµονική και θεωρητική παράδοση, προσφέροντας ένα πολύ χρήσιµο από παιδαγωγική και ακαδηµαϊκή άποψη επιστηµονικό προϊόν για τον ηγεµονικό ρόλο των ΗΠΑ στο µεταπολεµικό κόσµο. Για όσους έχουν µία ιδιαίτερη σχέση µε τις Πολιτικές Επιστήµες είναι πλέον ηλίου φαεινότερο ότι δεν µπορεί να σταθεί διεθνολογική µελέτη και προσέγγιση χωρίς το κατάλληλο πολιτικό υπόβαθρο. Οι κλάδοι της Πολιτικής Επιστήµης και των Διεθνών Σχέσεων τα τελευταία χρόνια, κάτι που αντανακλάται και σε θεσµικό επίπεδο, στα πλαίσια των συναφών πανεπιστηµιακών curriculum, αποτελούν κοινό πεδίο ανάλυσης της πολιτικής σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο. Ο ένας επιστηµονικός κλάδος συµπληρώνει τον άλλο, δίνοντας στο αντικείµενο της πολιτικής-διεθνολογικής ανάλυσης µία σφαιρική διάσταση, απαλλάσσοντάς το έτσι από τις όποιες επιστηµολογικές µονοµέρειες του παρελθόντος.
Η νέα θεωρητική και µεθοδολογική πραγµατικότητα και ως εκ τούτου η άµεση συνάρτηση πολιτικής και διεθνολογικής ανάλυσης είναι εµφανής στην ίδια τη δοµή του βιβλίου. Πριν από κάθε κεφάλαιο για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ προτάσσεται ένα κεφάλαιο στο οποίο αναλύεται διεξοδικά το αµερικανικό πολιτικό σύστηµα και οι όποιες επιδράσεις του, θετικές ή αρνητικές, στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στην άσκηση της αµερικανικής εξωτερικής πολιτικής την αντίστοιχη περίοδο. Από το Φ. Ρούζβελτ έως το νεότερο Μπους η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ ήταν πάντα στενά συνδεδεµένη µε τις εξελίξεις στο εσωτερικό πολιτικό πεδίο. Η πρωτοτυπία του βιβλίου και η προσφορά του στην περαιτέρω ενδυνάµωση των σχέσων µεταξύ πολιτικής και διεθνολογικής ανάλυσης έγκειται στο γεγονός ότι, µε αφορµή την περίπτωση µελέτης των ΗΠΑ, αναµφίβολα την πιο ενδεικτική και χαρακτηριστική, µάς βοηθάει όχι απλώς να δούµε την ηγεµονία των ΗΠΑ µετά το 1945 µέσα από µία άλλη οπτική γωνία, αλλά να συνειδητοποιήσουµε ότι η δοµική προσέγγιση του νεορεαλισµού, παρά τα προφανή πλεονεκτήµατά της στη µελέτη, κυρίως, της αναδιανοµής της παγκόσµιας ισχύος, δεν είναι απόλυτα ισορροπηµένη, στο βαθµό που δεν εξετάζει και την παράµετρο του πολιτικού συστήµατος.
Η περίπτωση των ΗΠΑ (case study) είναι αναντίλεκτα ο καλύτερος τρόπος για να αποδείξει κανείς τη στενή σχέση πολιτικού συστήµατος και εξωτερικής πολιτικής. Όπως πολύ εύστοχα επισηµαίνει ο Χ. Παπασωτηρίου στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου του οι ΗΠΑ είναι µία ετερόµορφη χώρα ηπειρωτικών διαστάσεων, η εσωτερική πολιτική και το πολιτικό σύστηµα της οποίας σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα περιστράφηκαν γύρω από µία σειρά ποικίλων, έντονων και πολύ κρίσιµων για τη συνοχή του κράτους και της διεθνούς στρατιωτικής του ισχύος διαχωριστικών γραµµών, που θα ήταν εσφαλµένο και ιστορικά παράδοξο να προσποιηθούµε ότι δεν επηρέασαν σηµαντικά και καταλυτικά την εξωτερική της πολιτική.
Το σχίσµα Βορρά-Νότου, που ως ιστορικό απωθηµένο του έχει τον Αµερικανικό Εµφύλιο Πόλεµο (1861-1865), τον πρώτο πραγµατικό νεοτερικό πόλεµο, η διαχωριστική γραµµή χρηµατιστών και αγωνιζόµενων αγροτών και µικροµεσαίων, η οποία δείχνει την ακριβή καπιταλιστική υποδοµή αλλά και την πολιτική γεωγραφία της χώρας, η συναφής αντιπαράθεση µεταξύ εργοδοτών και εργατών, που επεκτείνει την παραπάνω σχέση και φέρνει µε το New Deal (κοινωνικό κράτος ή κράτος πρόνοιας) την ταξική αντιπαράθεση στην καρδιά του αµερικανικού κράτους και του πολιτικού συστήµατος, η κρίσιµη µάχη των µεταρρυθµιστών έναντι των πελατειακών µηχανισµών, η βαθιά ρατσιστική γραµµή ανάµεσα στους λευκούς προτεστάντες και στους µαύρους µετανάστες, που απεικόνιζε το σηµαντικό πρόβληµα εθνικής οµογενοποίησης και ολοκλήρωσης των ΗΠΑ, που λύθηκε εν µέρει µέσα από την έξαρση του εθνικού πατριωτισµού που προκάλεσε ο Β’ ΠΠ, και, τέλος, η πολιτική-κοµµατική αντιπαράθεση µεταξύ συντηρητικών και κεντροαριστερών φιλελεύθερων (liberals), δηλαδή των δύο κύριων ιδεολογικών ρευµάτων των ΗΠΑ, όλα αυτά µαζί συντελούν στην ύπαρξη ενός πολιτικού συστήµατος µε πολλές κρίσιµες αν µη τι άλλο µεταβλητές, που η ιστορική και θεσµική παρουσία του στη διαµόρφωση και στην άσκηση της αµερικανικής εξωτερικής πολιτικής πρέπει να θεωρείται κάτι περισσότερο από καθοριστική.
Οι ετερόµορφες ΗΠΑ κινούνται επάνω σε δύο πολιτικά ισοζύγια ισχύος, τα οποία απεικονίζουν την πολιτειακή φύση του αµερικανικού κράτους και κατ’ επέκταση την ίδια τη φύση της πολιτικής διαδικασίας στην αµερικανική ήπειρο. Πρώτον, το πολίτευµα των ΗΠΑ είναι οµοσπονδιακό. Το εν λόγω σύστηµα είναι από τη φύση του αποκεντρωτικό, µε αποτέλεσµα, βοηθούσης και της αµερικανικής ετεροµορφίας και ιδιοµορφίας, µε τις πολλές τοπικές υπο-κοινωνίες, αρκετές ουσιαστικές εξουσίες να είναι µεταβιβασµένες στο επίπεδο των Πολιτειών. Δεύτερον, στα πλαίσια της οµοσπονδιακής κυβέρνησης, που όσο πουθενά αλλού βασίζεται στον τριµερή φιλελεύθερο διαχωρισµό των εξουσιών σε εκτελεστική, νοµοθετική και δικαστική εξουσία (ο λοκιανός φιλελευθερισµός), µε πολύ αναπτυγµένο το σύστηµα των checks and balances, συντελέσθηκε µεταπολεµικά, κυρίως ως αποτέλεσµα της πολιτικής του New Deal και της πολεµικής οικονοµίας στη διάρκεια του B’ ΠΠ, µία σαφής µετατόπιση του κέντρου βάρους του οµοσπονδιακού συστήµατος προς την εκτελεστική εξουσία, που ωστόσο, σταδιακά, αντισταθµίστηκε από ορισµένους σηµαντικούς νόµους, οι οποίο έδιναν στο αµερικανικό Κογκρέσο (Γερουσία και Βουλή των Αντιπροσώπων) µία σηµαντική δυνατότητα ελέγχου της απεριόριστης εξουσίας του αµερικανού Προέδρου και της κυβέρνησης του. Αν θέλει συνεπώς να µελετήσει κανείς την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ µεταπολεµικά πρέπει πρώτα να λάβει σοβαρά υπόψη του τις παραπάνω παραµέτρους, αλλιώς δεν θα µπορέσει να κατανοήσει πλήρως και να ερµηνεύσει ορθά τις ιδεολογικές και στρατηγικές της διακυµάνσεις. Από αυτή την άποψη η επιλογή του Χ. Παπασωτηρίου κρίνεται απόλυτα σωστή, µεθοδολογικά σκόπιµη και ως εκ τούτου πολύ χρήσιµη για τη σύσφιξη των σχέσεων Πολιτικής Επιστήµης και Διεθνών Σχέσεων.
Για να προσεγγίσουµε σωστά την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ πρέπει πρώτιστα να καταλάβουµε ότι το αµερικανικό πολιτικό σύστηµα κινήθηκε ανάµεσα σε δύο βασικές ιδεολογικο-πολιτικές πλατφόρµες ή συµµαχίες, που διαπέρασαν κάθε δηµόσια πολιτική µετά το B’ ΠΠ:η αντιπαράθεση (πάντα βέβαια στα πλαίσια της φιλελεύθερης συναίνεσης όπως έδειξε ο Louis Hartz) ανάµεσα στη δεξιά συντηρητική ρεπουµπλικανική συµµαχία και στην κεντροαριστερή φιλελεύθερη δηµοκρατική συµµαχία προσδιόρισε καταλυτικά κάθε άλλη διαχωριστική γραµµή, προσδίδοντας στην αµερικανική εξωτερική πολιτική έναν αρκετά σαφή ιδεολογικό προσανατολισµό, που σήµερα χαρακτηρίζει πλέον ανοικτά τις πολιτικές επιλογές και λύσεις επί των διεθνών σχέσεων των δύο µεγάλων πολιτικών σχηµατισµών των ΗΠΑ, του Ρεπουµπλικανικού και του Δηµοκρατικού Κόµµατος. Έτσι και µε τη διευκρίνηση ότι ο επεµβατισµός υπήρξε από καταβολής αµερικανικού κράτους το συστατικό στοιχείο της αµερικανικής εθνογένεσης (επέκταση στο δυτικό ηµισφαίριο), µπορούµε να πούµε ότι η κεντροαριστερή φιλελεύθερη συµµαχία δίνει πάντα µία έµφαση στην ιδεαλιστική άσκηση της στρατιωτικής ισχύος, µε εξαιρετικά έντονο το στοιχείο της ιδεολογικής σταυροφορίας, ενώ η συντηρητική συµµαχία έχει µία πιο καθαρή ρεαλιστική πολιτική, µε έντονο το πατριωτικό ή εθνικιστικό στοιχείο. Η παρούσα τυποποίηση, όπως επισηµαίνει ο Χ. Παπασωτηρίου, είναι σχηµατική και από άποψη µεθοδολογική χρηστική, παρά όλα αυτά µάς βοηθάει να προσεγγίσουµε την εξωτερική πολιτική και την υψηλή στρατηγική των ΗΠΑ µεταπολεµικά, µε βάση τις ιδεολογικές όψεις του πολιτικού συστήµατος. Αυτό σηµαίνει ότι µελετώντας κανείς τις οικονοµικές και κοινωνικές εξελίξεις στις ΗΠΑ στην πεντηκονταετία 1945-2002 θα βρει πολλές αντιφάσεις που δεν χωράνε στο παραπάνω σχήµα, ωστόσο αποτελούν µέρος της ιδιαιτερότητας του αµερικανικού πολιτικού συστήµατος, που διαφέρει σηµαντικά από το ευρωπαϊκό πολιτικό οικοδόµηµα. Το γεγονός για παράδειγµα ότι η συντηρητική πλευρά του αµερικανικού πολιτικού συστήµατος ευαγγελίζεται µία φιλελεύθερη φιλοσοφία στα οικονοµικά ζητήµατα (ελάχιστο κράτος) και η δηµοκρατική µία παρεµβατική οικονοµία µε ιδεότυπο θα λέγαµε την πολιτική του New Deal και της Great Society δείχνει ότι στις ΗΠΑ υπάρχει από την ιστορική διαδροµή και µοναδικότητα της χώρας ένα βασικό πεδίο αντιπαράθεσης ή ορθότερα ένα σταθερό πολιτικό επίπεδο, πάνω από το οποίο οι τυπικές διαχωριστικές γραµµές της Ευρώπης δεν υφίστανται.
Το υψηλό στρατηγικό δόγµα της κεντροαριστερής φιλελεύθερης συµµαχίας ήταν το δόγµα της γεωπολιτικής κοµµουνιστικής ανάσχεσης. Ακόµη και ο John F.Kennedy, που θεωρείται ο ιδεότυπος του κεντροαριστερού φιλελεύθερου Προέδρου, υπήρξε ένας πολιτικός που προσάρµοσε το θεσµικό τµήµα του πολιτικού συστήµατος που αφορούσε την αµερικανική εξωτερική πολιτική στη µακαρθρική νοµοτέλ εια της βίαιης εξόντωσης κάθε ίχνους κοµµουνιστικής επέκτασης ή αναδίπλωσης σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Το δόγµα του Kennan για τη σοβιετική ανάσχεση απόκτησε µίαιδεολογική και ιδεαλιστική υπόσταση, έγινε ένα αξίωµα ιδεολογικής σταυροφορίας, το οποίο οδήγησε, µαθηµατικά, τις ΗΠΑ στο αποτυχηµένο π ολεµικό εγχείρηµα του Βιετνάµ. Το Βιετνάµ µε την τροµερή επίδραση που είχε στην αµερικανική κοινωνία των πολιτών έφερε για πρώτη φορά στο προσκήνιο της εξωτερικής πολιτικής την παράµετρο της “λαϊκής βούλησης”. Το πολιτικό σύστηµα δεν ήταν µόνο η κυβέρνηση και ο Πρόεδρος άλλα µία σειρά από θεσµούς και διαδικασίες, που το πλαίσιο νοµιµοποίησής τους ήταν η λαϊκή κυριαρχία. Η στρατηγική στροφή του Nixon, παρά το Ουάτεργκέϊτ, προς την Κίνα και η µετατόπιση της υψηλής στρατηγικής των ΗΠΑ στο επίπεδο της έµµεσης προσέγγισης, υπήρξε η µεγάλη στιγµή της συντηρητικής συµµαχίας στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Η πολιτική του Ronald Reagan, που τώρα πλέον αποτιµάται σωστά, και παρά τις όποιες δραµατικές εκφράσεις της στα µαλακά ύφαλα των ΗΠΑ (επεµβάσεις στο δυτικό ηµισφαίριο), υπήρξε το ύστατο σκέλος αυτής της “νέας” αµερικανικής στρατηγικής, που συνέβαλε καταλυτικά στο τέλος του Ψυχρού Πολέµου και στον περαιτέρω εκδηµοκρατισµό του κόσµου. Το συµπέρασµα που αποκοµίζει κανείς διαβάζοντας αυτή τη σοβαρή εργασία του Χ. Παπασωτηρίου είναι ότι ο R. Reagan διέλυσε στην κυριολεξία τo Σοβιετικό Imperium όχι µε την ισχύ των όπλων (περιφερειακή κοµµουνιστική ανάσχεση), αλλά µε τα όπλα της ισχύος, του πραγµατικού ρεαλισµού και της πολιτικής µετριοπάθειας. Με αυτό τον τρόπο ο Αµερικανός Πρόεδρος, που στην εποχή του είχε γίνει πολλές φορές αντικείµενο χλευασµού για τη δήθεν αφελή πολιτική φιλοσοφία του, πρόσφερε, περισσότερο από το διακηρυκτικό ιδεαλισµό των δηµοκρατικών, ένα µοναδικό “παράθυρο ευκαιρίας” στους ανθρώπους της Ανατολικής Ευρώπης, και όχι µόνο, ώστε να διεκδικήσουν µέσα από τα ορατά οφέλη της δυτικής φιλελεύθερης δηµοκρατίας µία καλύτερη ζωή. Το σηµαντικό στην περίπτωση του Reagan είναι ότι η πολιτική του µετριοπάθεια εκφράστηκε πρώτιστα µέσα στο ίδιο το αµερικανικό πολιτικό σύστηµα µε την αφύπνιση της παράδοσης και των συντηρητικών στοιχείων της αµερικάνικης κοινωνίας, που στα χρόνια της δηµοκρατικής συµµαχίας είχε γνωρίσει σηµαντικές κοινωνικές κρίσεις. Τη “συντηρητική επανάσταση” ο R. Reagan δεν την εξαργύρωσε στο βωµό ενός στενού και αδιέξοδου αµερικανικού εθνικισµού, αλλά στη στρατηγική και µακροπρόθεσµη διαχείριση του τέλους της detente, προς όφελος όλου του κόσµου που ήθελε πλέον να κινηθεί προς την ελεύθερη αγορά και την πολιτική δηµοκρατία. Από αυτή την έννοια αποδείχτηκε, χωρίς να το επιδιώξει ποτέ, περισσότερο ιδεαλιστής από πολλούς Αµερικανούς Προέδρους που έχυναν κροκοδείλια δάκρυα στη θέα διαλυµένων κρατών από τη φτώχεια και τις εµφύλιες συρράξεις.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ο Χ. Παπασωτηρίου επιχειρεί να διαγράψει τη θέση των ΗΠΑ στον 21ο αιώνα. Τρεις είναι οι άξονες αυτής της προσέγγισης:πρώτον, η διεθνής ισλαµική τροµοκρατία. Η ισλαµική τροµοκρατία, για την οποία δε θεωρεί και πολύ άµοιρους τους Αµερικανούς, στο βαθµό που οι ρίζες της ανιχνεύονται στον πόλεµο του Αφγανιστάν, στον οποίο οι ΗΠΑ έδωσαν γη και ύδωρ στους Μουτζαχεντίν, ώστε να φέρουν τη Σοβιετική Ένωση στα πρόθυρα της κατάρρευσης, αποτελεί µία πάρα πολύ επικίνδυνη εξω-συστηµική απειλή για το βεστφαλιανό σύστηµα των κυρίαρχων κρατών. Η επίλυση του προβλήµατος της διεθνούς ισλαµικής τροµοκρατίας, σύµφωνα µε το Χ. Παπασωτηρίου, περνάει µέσα από την επίλυση του Παλαιστινιακού Ζητήµατος και από την εµπλοκή των ΗΠΑ σε πολυµερείς διεργασίες, για την από κοινού µε τον υπόλοιπο κόσµο αντιµετώπιση των προβληµάτων που µαστίζουν τη διεθνή κοινωνία σήµερα.
Δεύτερον, το νέο οικονοµικό σύστηµα. Στο βαθµό που οι ΗΠΑ θα συνεχίζουν να µοιράζουν οικονοµικά και κατ’ επέκταση πολιτικά οφέλη στην ηγεµονική τους σφαίρα, θα έχουν την έξωθεν καλή µαρτυρία και θα µπορούν έτσι να επιβάλλουν πιο εύκολα τους όρους µίας ηγεµονικής σταθερότητας. Τρίτον και πιο σηµαντικό, µετά την κατάρρευση του διπολισµού και του Ψυχρού Πολέµου σε αντίθεση από ότι πίστευαν πολλοί επιφανείς διεθνολόγοι, κάτι βέβαια που αποτέλεσε ιστορικό νόµο τα τελευταία τριακόσια χρόνια στο διεθνές σύστηµα, δε φαίνεται στον άµεσο ορίζοντα κάποια αντισυσπείρωση εναντίον των ΗΠΑ. Τρεις είναι οι λόγοι που δικαιολογούν για το συγγραφέα αυτή την έλλειψη της ηγεµονικής αντισυσπείρωσης, καθυστερώντας για τις πρώτες τουλάχιστον δεκαετίες του 21ου αιώνα την επαλήθευση του επιχειρήµατος του Paul Kennedy για την άνοδο και την πτώση των Μεγάλων Δυνάµεων:η “στρατηγική θαλπωρή” που απολαµβάνει η ΕΕ στα πλαίσια της Ατλαντικής Συµµαχίας, που έχει µετατρέψει τους Ευρωπαίους σε µανιώδεις καταναλωτές ασφάλειας· ο φυσικός αποµονωτισµός της αµερικανικής ηπείρου, που από τη µία δεν επιτρέπει (λογικά) στους Αµερικανούς να επεκταθούν εδαφικά στο ανατολικό ηµισφαίριο, ενώ από την άλλη και σε αντίθεση από τη γεωπολιτική καρδιά της Ευρασίας της χαρίζει µία γεωστρατηγική “ξεγνοιασιά” έναντι των άλλων Μεγάλων Δυνάµεων, και τρίτον, τα παραδοσιακά διλήµµατα ασφαλείας που ταλανίζουν την ευρωπαϊκή ήπειρο τις τελευταίες εκατονταετίες. Οι δυνητικές απειλές προέρχονται προς το παρόν µόνο από την Κίνα, που ωστόσο έχει να διανύσει µεγάλη απόσταση ακόµη µέχρι να απειλήσει σοβαρά την αµερικανική ηγεµονία. Η ηγεµονική παρακµή των ΗΠΑ ενδεχοµένως κάποτε να βγει στο προσκήνιο, προς το παρόν όµως είναι καλά κρυµµένη πίσω από την αδυναµία των άλλων µεγάλων “αντιπάλων” της.
