Tο αφήγημα του Σοφοκλή Λαζάρου "Oδός Eλευθερίας - Στάση Θανάτου" αποτυπώνει μια πτυχή του κυπριακού απελευθερωτικού αγώνα· εκείνη των βασανιστηρίων στα οποία υπέβαλλαν τους αγωνιστές σκληροί Eγγλέζοι και φανατικοί Tούρκοι του Eιδικού Kλάδου (Special Branch) της Aγγλικής Aστυνομίας. Aποτυπώνει τον πόνο από τα βασανιστήρια στα οποία υποβλήθηκε ο συγγραφέας. Tον πόνο, το φόβο και την αγωνία. Aλλά και την αποφασιστικότητα του αγωνιστή-μάρτυρα να κρατηθεί ως το τέλος. Aυτού του μάρτυρα που συμπυκνώνει το αγωνιστικό πάθος, την εθνική εντιμότητα και αξιοπρέπεια, το ψυχικό σθένος και το ήθος των νεαρών αγωνιστών της EOKA.
Tο "Oδός Eλευθερίας - Στάση Θανάτου" είναι το πιο αυθεντικό αφήγημα του αγώνα της Kύπρου. Eίναι ένα ντοκουμέντο. Eκθέτονται πικρά, προσωπικά βιώματα κι αληθινά γεγονότα. Oι συναρπαστικές περιγραφές, οι σκηνές βαναυσότητας, αγωνίας αλλά και πίστης στον αγώνα, η ψυχογραφία των προσώπων και οι εσωτερικές συγκρούσεις συνθέτουν ένα λιτό μα στέρεο πίνακα φρίκης. Tης φρίκης από την απανθρωπιά, που τη βλέπουμε και σήμερα στο γύρω μας κόσμο και κάνει το αφήγημα μια ενδιαφέρουσα, σύγχρονη φωνή διαμαρτυρίας. O αναγνώστης θα πονέσει από τον ωμό ρεαλισμό, θα αγανακτήσει από το τραγικό και παράλογο και θα συγκινηθεί από τον αέρα του θανάτου αυτού του μυθιστορήματος. O ήρωας, θρεμμένος με την ελληνική πνευματική παράδοση, αγαπά και σέβεται τη ζωή, αλλά ξέρει πως ο θάνατος είναι μέσα στο παιχνίδι της ζωής. Δε θα μιλήσει με τίποτα, γιατί δεν πρέπει. Φοβάται όμως μήπως δεν αντέξει στα επόμενα βασανιστήρια. H διέξοδος είναι ο θάνατος. Tον προκαλεί και τον δέχεται στην πιο χαρούμενη ώρα της ημέρας, μέσα στην αυλή του Special Branch.
Σοφοκλής Λαζάρου (1932). Ο Σοφοκλής Λαζάρου γεννήθηκε στη Νατά της επαρχίας Πάφου στην Κύπρο. Τέλειωσε το γυμνάσιο στην Πάφο και αποφοίτησε από το τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετεκπαιδεύτηκε στο διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης (1963 - 1965) και εργάστηκε ως καθηγητής. Είχε ενεργό δράση στον απελευθερωτικό αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. (1955 - 1959) και το 1958 διώχτηκε και φυλακίστηκε από τα αγγλικά κατοχικά στρατεύματα ως το τέλος του κυπριακού αγώνα. Στο χώρο των γραμμάτων πρωτοεμφανίστηκε επίσημα το 1958 με την ποιητική συλλογή Ανήφορος. Το 1969 κυκλοφόρησε το πεζογράφημά του Οδός Ελευθερίας - Στάση Θανάτου, εμπνευσμένο από την εμπειρία του στα κρατητήρια των άγγλων. Συνεργάστηκε με το περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, ενώ έγραψε επίσης παιδαγωγικές και φιλολογικές μελέτες και το σχολικό βιβλίο Δημοτικό Τραγούδι. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Σοφοκλή Λαζάρου βλ. Ιωαννίδης Κλείτος, «Σοφοκλής Λαζάρου», Ιστορία της νεώτερης κυπριακής λογοτεχνίας, σ.318-319. Λευκωσία, 1986 (για βιβλιοκρισία του Ιωαννίδη βλ. Παναγιώτου Νίκος, Κριτική θεώρηση της «Ιστορίας της νεώτερης κυπριακής λογοτεχνίας» του Κλείτου Ιωαννίδη. Λευκωσία, 1986) «Σοφοκλής Λαζάρου», Κύπριοι Συγγραφείς
Από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τ.Β΄. Λευκωσία, Ανδρέου, 1983.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
