Όταν..ήσουν δάσκαλος

Η ιστορική αναδρομή σε λογοτεχνικά έργα που αναφέρονται σε κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, δίνουν διττή ευκαιρία: Πρώτο, να γνωρίσουμε μέσα από τη ματιά του συγγραφέα γεγονότα κάποιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου και δεύτερο τη δυνατότητα να προβούμε σε κάποια συγκριτική θεώρηση με γεγονότα άλλων περιόδων και κυρίως με τη σημερινή. Όταν όμως, και ο ίδιος ο συγγραφέας είναι πρωταγωνιστής και μετέχει άμεσα σ' αυτό το πλαίσιο που περιγράφει, το δεδομένο αυτό προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αξία. Αυτό γίνεται διαβάζοντας το διήγημα του Ι. Κονδυλάκη "όταν ήμουν δάσκαλος". Στο διήγημα αυτό (σε μία προσπάθεια συνοπτικής παρουσίασής του), παρακολουθούμε ένα νεαρό πρωτοδιόριστο δάσκαλο σ' ένα επαρχιακό σχολείο κατά τη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς (1885-1886), όπου συνυπηρετώντας και συγκρουόμενος ταυτόχρονα μ' ένα παλαιότερο συντηρητικό συνάδελφό του, προσπαθεί να εφαρμόσει νέα προοδευτικά παιδαγωγικά στοιχεία, με αρκετά έντονη και "ανατρεπτική" τη χιουμοριστική διάθεση και με φόντο διάφορα εκπαιδευτικά και κοινωνικά δρώμενα, συνάμα δε και τον έρωτα του ίδιου αλλά και του συναδέλφου του στο πρόσωπο μιας νεαρής χωριατοπούλας. Η προσπάθεια η δική μας με την εργασία αυτή, θα είναι να ρίξουμε μια ιστορική ματιά στα διαδραματιζόμενα στο διήγημα, ανιχνεύοντας εκπαιδευτικά και κοινωνικά δρώμενα, να προβούμε σε κάποιες συγκρίσεις με άλλα ιστορικο-εκπαιδευτικά δεδομένα της εποχής, να προβάλουμε συγκεκριμένες παιδαγωγικές αναφορές του συγγραφέα και να προβούμε σε κάποια ανίχνευση - οριοθέτηση κοινωνικών στερεότυπων της εποχής. Τα κοινωνικά στερεότυπα, όπως είναι γνωστό, αποτελούν παγιωμένες μορφές στάσεων, συμπεριφορών, εμφάνισης, κ.α., αποδεκτές και εφαρμοζόμενες από το σύνολο σχεδόν της περιορισμένης ή ευρύτερης κοινωνίας και δημιουργήθηκαν ικανοποιώντας κάποιες ανάγκες στην πορεία των κοινωνιών. Τα στερεότυπα αυτά μπορεί να περιορίζονται στα όρια μιας εποχής, ή να είναι διαχρονικά δημιουργώντας μορφές παράδοσης.