[...] Η πραγματεία "Περί Ψυχής"του Νικήτα Στηθάτου αποτελεί ένα έργο-κλειδί για την κατανόηση του υλικού ενός θεματολογίου που απασχολούσε ιδιαίτερα τη βυζαντινή διανόηση, όπως η δημιουργία των αγγέλων, του ορατού κόσμου και των ανθρώπων, η ουσία της ψυχής και η κατάσταση της μετά τον θάνατο του σώματος. Με γνώση των Γραφών και της προγενέστερης θεολογικής γραμματείας ο Νικήτας Στηθάτος προσδιορίζει την άυλη φύση των αγγέλων ως προς τους ανθρώπους και την υλική τους ως προς τον Θεό, το περιγραπτό, το αόρατο, το νοερό και αθάνατο κλπ., ιδιότητες που εδόθησαν προς αυτούς κατά χάριν Θεού, και περιγράφει τις υπηρεσίες τους. Ως προς την κτίση του κόσμου προβάλλει τη χριστιανική αντίληψη της τρίχρονης δημιουργίας (νοητός - αισθητός κόσμος -σύνθεση του ανθρώπου σε σώμα και Ψυχή). Από το σημείο αυτό και στο εξής η Ψυχή, το πνεύμα του σώματος, δένεται με το σώμα και φωτίζει τον δρόμο του για τη σωτηρία.
[...] (από τον πρόλογο του βιβλίου)
Ο Νικήτας Στηθάτος έζησε τον ενδέκατο αιώνα (1014 μ.Χ. 1090 μ.Χ.). Μαθήτευσε κοντά στον Συμεών τον Νέο θεολόγο, στη Μονή Στουδίου. Έγινε μοναχός σε ηλικία τριάντα ετών, ύστερα από ένα πνευματικό κάλεσμα που ένιωσε και στο οποίο υπάκουσε. Ο Στηθάτος υπήρξε ο βιογράφος του Συμεών του Νέου Θεολόγου, επιμελήθηκε τα έργα του δασκάλου του και φρόντισε για τη διάδοση τους. Με τον τρόπο αυτό ο Στηθάτος έκανε αισθητή την παρουσία του δασκάλου του Συμεών σε όλη τη διάρκεια του ενδέκατου αιώνα, καθιστώντας τον πραγματικό φωτοδότη των άλλων. Ο Στηθάτος, ως συγγραφέας, διακρίνεται για τη σαφήνεια της σκέψης του, την απλή αλλά συγχρόνως κομψή γλώσσα του, αλλά και για το ανεπιτήδευτο ύφος του. Ο Στηθάτος έχει επηρεαστεί βαθύτατα, εκτός από το δάσκαλο του Συμεών, από τον Διονύσιο του Αρεοπαγίτη, τον Μάξιμο τον Ομολογητή και τον Ιωάννη Δαμασκηνό. Σε ό,τι αφορά στον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη ο Στηθάτος είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, καθώς απομάκρυνε κάθε υποψία νεοπλατωνισμού από τη διδασκαλία του Διονυσίου περί Ιεραρχίας. Ο Στηθάτος ασχολήθηκε με τη συγγραφή ασκητικών και μυστικών πραγματειών, αλλά και με την καταπολέμηση των λατινικών καινοτομιών, θεωρείται ότι μια από τις αντιλατινικές πραγματείες που είχε γράψει, επίσπευσε το χωρισμό των δύο εκκλησιών. Αναφέρεται ότι ο Στηθάτος ανακάλεσε αργότερα το περιεχόμενο της, αν και ποτέ δεν έπαψε να πιστεύει τα όσα είχε γράψει. Το μεγαλύτερο μέρος των έργων του δεν έχει μεταφραστεί στη νέα ελληνική γλώσσα. Ο Νικήτας Στηθάτος συγκαταλέγεται στους μυστικούς συγγραφείς. Τα κείμενά του αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος ενώνεται με το Θεό, στον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται η θέωση, η τελείωση του ανθρώπου.
