Η "Πραγματεία περί ανεκτικότητας" (1763) είναι ένα εμβληματικό έργο που εκφράζει όσο λίγα το πνεύμα του Διαφωτισμού. Γράφτηκε με αφορμή μιαν από τις πολλές υποθέσεις θρησκευτικής μισαλλοδοξίας της εποχής, την άδικη καταδίκη και μαρτυρική θανάτωση ενός αθώου, του προτεστάντη Ζαν Καλάς.
Με το έργο του αυτό ο Βολταίρος καταδικάζει κάθε μορφή φανατισμού και μισαλλοδοξίας και πλέκει το εγκώμιο της ανεκτικότητας. Η ανεκτικότητα είναι μια αρετή που μας οδηγεί να αναγνωρίζουμε και να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον με όλες τις διαφορές του, όποιες και αν είναι οι γνώμες του και οι πεποιθήσεις του.
Το εγκώμιο της ανεκτικότητας είναι ταυτόχρονα και μια θερμή συνηγορία υπέρ του δικαιώματος κάθε ανθρώπινης ύπαρξης στην ελευθερία γνώμης και έκφρασης. Μόνον χάρη στην ανεκτικότητα μπορούν να συμβιώνουν ειρηνικά και πολιτισμένα άνθρωποι που έχουν διαφορετικές ιδέες και υιοθετούν διαφορετικά πρότυπα συμπεριφοράς.
Η επιχειρηματολογία του Βολταίρου υπέρ της ανεκτικότητας στηρίζεται κυρίως στη διάγνωση της αδυναμίας και των ορίων του ανθρώπινου λόγου. Ακριβώς επειδή είμαστε αδαείς και η γνώση μας θα είναι πάντοτε ατελής ή ακόμα και εσφαλμένη, οφείλουμε να είμαστε ανεκτικοί και επιεικείς και να συγχωρούμε τις πλάνες και τα λάθη των άλλων.
Francois Marie Arouet (1694-1778). Έγινε γνωστός με το όνομα Voltaire επειδή δημοσίευσε το 1719 με αυτό το το ψευδώνυμο τον "Οιδίποδα", την πρώτη από τις συνολικά 27 τραγωδίες του. Αυτό ακριβώς το ψευδώνυμο έγινε σύμβολο του διαφωτισμού, της λογικής, της ανεκτικότητας και της ελευθερίας της σκέψης. Η ζωή του Βολταίρου είχε απρόβλεπτες μεταπτώσεις. Λόγω μιας σάτιρας που δημοσίευσε, βρέθηκε το 1717 για 11 μήνες φυλακισμένος στη Βαστίλη. Το 1719 έγινε αυλικός λογοτέχνης, αλλά το 1726 αναγκάστηκε να δραπετεύσει στην Αγγλία.
Μετά την επιστροφή του απειλήθηκε πάλι με φυλάκιση, οπότε κατέφυγε το 1734 στην επαρχία της Λωραίνης (Lothringen). Από το 1750 ήταν εγκαταστημένος στην Αυλή του αυτοκράτορα Φρειδερίκου της Πρωσίας στο Πότσνταμ. Μετά από διαφωνίες με τον βασιλιά, έζησε από το 1755 στη Γενεύη και επέστρεψε στο Παρίσι μόλις το έτος που πέθανε. Αν και ήταν επιδέξιος συγγραφέας θεατρικών έργων, ιστορικών μελετών και έγραψε επίσης αξιόλογα ποιήματα καθώς και πνευματώδεις κριτικές, η φήμη του στηρίζεται κυρίως στις φιλοσοφικές εργασίες που δημοσίευσε. Ταυτόχρονα ήταν δε και φιλόσοφος με την παραδοσιακή έννοια, γιατί διατύπωσε ένα αυτόνομο φιλοσοφικό σύστημα.
Οι στόχοι για τους οποίους αγωνιζόταν ο Βολταίρος, ήταν αυτοί των φιλελεύθερων αστών, οι οποίοι υπερασπίζονταν τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία και την ισότητα των ανθρώπων ενώπιον του νόμου, ενάντια στην αυθαιρεσία του φεουδαρχικού απολυταρχισμού. Δεν ήταν άθεος, όπως συχνά υποστηρίζεται, αφού ο ίδιος έγραφε ότι "τίποτα δεν δημιουργείται από το τίποτα" και ότι "υπάρχει ένας θεός και αυτός πρέπει να είναι δίκαιος". Ταυτόχρονα υποστήριζε όμως ότι "είναι αδύνατο ο πάνσοφος θεός να έχει κάνει νόμους για να τους παραβιάζει", καταφερόμενος έτσι κατά της θαυματολογίας του Χριστιανισμού, κατά της δεισιδαιμονίας και της θρησκοληψίας, πράγμα που τον έφερνε σε αντιπαλότητα με το ιερατείο που αξιοποιεί για ιδιοτελείς σκοπούς μέχρι των ημερών μας αυτές ακριβώς τις παρεκκλίσεις. Ο Βολταίρος διέβλεψε πολύ πριν από τον Μαρξ ότι η θρησκεία αξιοποιείται για τη δημιουργία "αντεστραμμένης συνείδησης" του κόσμου, με αποτέλεσμα να θεωρεί τον αγώνα και την κριτική κατά του ιερατείου και της θρησκευτικής πρακτικής σαν προϋπόθεση κάθε κοινωνικής κριτικής.
Ο Βολταίρος πίστευε, αντίθετα με τον Μακιαβέλι και τον Λοκ, ότι "η ανθρώπινη φύση είναι καλή" και ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται καλοί, αλλά τους διαστρέφουν οι ανάγκες της ζωής. Ο μεγάλος φιλόσοφος θεωρείται από τους πνευματικούς πατέρες της γαλλικής επαναστάσεως.
