Στο παραπάνω σχεδίασμα, από δημοσιεύσεις ποιημάτων, διηγημάτων, άρθρων, κριτικών, μεταφράσεων του Τσίρκα, σημειώνω μόνο ότι θεώρησα απαραίτητο για να διαγραφεί η πνευματική του πορεία, να δοθεί το αισθητικό και πολιτικό στίγμα, ιδιαίτερα στα δύσκολα χρόνια, όπως εκείνα του πολέμου και της τελευταίας δικτατορίας, η σχέση του με τα πρόσωπα και τα πράγματα. Από τις μελέτες για τον Καβάφη, που παρουσιάστηκαν αρχικά σε περιοδικά, έχουν όμως περιληφθεί στους δύο καβαφικούς τόμους, αναφέρω μόνο την πρώτη. Επίσης δεν καταγράφονται προδημοσιεύσεις, αναδημοσιεύσεις, ελληνικές και ξένες, και μεταφράσεις κειμένων του σε ξένα έντυπα. Αναφέρω μόνο τις πραγματικές επανεκδόσεις και όχι τις αλλεπάλληλες ανατυπώσεις των βιβλίων του. Δεν ήταν τέλος δυνατόν να περιλάβω κρίσεις για το έργο και μελέτες που σχετίζονται μ' αυτό. Έτσι δεν γίνεται η εικόνα της απήχησής του, και προπάντων των συγκρούσεων και ζυμώσεων που προκάλεσε. Πολλά κείμενα του ίδιου του Τσίρκα άλλωστε, ιδίως τα σχετικά με τον Καβάφη, έρχονται ν' απαντήσουν σιωπηρά ή ρητά σ' ενστάσεις άλλων μελετητών. Δεν έχω παρά να παραπέμψω για όλα αυτά στην εργασία της Κατερίνας Πλασσαρά "Στρατής Τσίρκας, Βιβλιογραφία 1926-1978", Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, 1979, που στάθηκε και για μένα πολύτιμο βοήθημα.
Εκτός από τις πληροφορίες που άντλησα από αυτοβιογραφικά σημειώματα του Τσίρκα, δημοσιευμένα γραφτά του, ημερολόγια, συνεντεύξεις κλπ., χρησιμοποίησα και ορισμένα στοιχεία από ανέκδοτο υλικό του αρχείου του. Αποφασιστική ήταν η βοήθεια και η συμπαράσταση της γυναίκας του Αντιγόνης Χατζηαντρέα, και της αδελφής του Αλεξάνδρας Μαλουκάτου, που υπέστησαν αγόγγυστα τις εξαντλητικές ανακρίσεις μου. Τις ευχαριστώ θερμά, όπως ευχαριστώ και όσους αιγυπτιώτες συντρόφους του Τσίρκα είχαν την καλοσύνη να μου δώσουν πληροφορίες για τη δράση του εκείνα τα χρόνια.
Χ.Π.
Η Χρύσα Προκοπάκη γεννήθηκε στην Κομοτηνή. Μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου σπούδασε φιλολογία. Μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Στη Γαλλία δίδαξε νεοελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Paris III. Στην Αθήνα δίδαξε στο Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου (CTL) και στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ), με το οποίο συνεχίζει να συνεργάζεται. Έγραψε τρεις ποιητικές συλλογές και δοκίμια που δημοσιεύτηκαν σε συλλογικούς τόμους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το έργο του Γιάννη Ρίτσου και του Στρατή Τσίρκα. Για τον Ρίτσο, μεταξύ άλλων, έχει εκδώσει μια πρώτη συνολική μελέτη με ανθολόγηση της ποίησής του στη σειρά "Poetes d'aujourd'hui" (εκδ. Seghers, 1968· 1973), το βιβλίο "Η πορεία προς τη Γκραγκάντα ή Οι περιπέτειες του οράματος" (Κέδρος, 1981), καθώς και την "Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου" (Κέδρος, 2000). Μετέφρασε στα γαλλικά σημαντικές συνθέσεις και συλλογές του. Για τον Στρατή Τσίρκα έχει κάνει διάφορες εργασίες (μελέτες, βιοεργογραφία, ντοκιμαντέρ, επιμέλειες κλπ.) Μετέφρασε στα γαλλικά την τριλογία του "Ακυβέρνητες πολιτείες", που απέσπασε το Βραβείο Ξένου Βιβλίου (1972). Μετέφρασε επίσης Γάλλους ποιητές και ποίηση του Μαγιακόβσκη. Έχει γράψει κείμενα για τηλεοπτικές εκπομπές με λογοτεχνική ύλη (Κάλβος, Σολωμός, Βάρναλης, Αναγνωστάκης, κ.ά.). Στο θέατρο, συνεργάστηκε με τον Αντουάν Βιτέζ για την παράσταση "Ηλέκτρα του Σοφοκλή με παρενθέσεις Γιάννη Ρίτσου" (1971). Για ελληνικούς θιάσους έχει μεταφράσει τους "Αχαρνής" του Αριστοφάνη (Πειραματική Σκηνή της Τέχνης, Θεσσαλονίκη 1982), τον "Μισάνθρωπο" του Μολιέρου (Νέα Σκηνή, 1996), "Το σχολείο των γυναικών" του Μολιέρου (Νέα Σκηνή, 2004), και, από τα ρωσικά, τον "Θείο Βάνια" του Τσέχοφ (Νέα Σκηνή, 1989), τη "Βάσσα" του Γκόρκι (Θέατρο Οδού Κεφαλληννίας, 2007) και τον "Βυσσινόκηπο" του Τσέχοφ (Θέατρο Οδού Κεφαλληννίας, 2009). Οι θεατρικές μεταφράσεις της παρουσιάστηκαν και από άλλους θιάσους, στην Ελλάδα και την Κύπρο.
