Η διερεύνηση αυτή αποσκοπεί σε μια τομή στην ιστορία του εντύπου ως φορέα συγκεκριμένων ιδεών, κατά τη χαρακτηριστική εκείνη περίοδο του ελληνικού πνεύματος που καλείται νεοελληνικός διαφωτισμός. Η ελληνική κοινωνία, κατά την μακρά πορεία της στους αιώνες της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αρχίζει κάποτε να αναπτύσσει το εμπόριο, να ανασυντάσσει τις δυνάμεις της, να έρχεται σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και να αναδημιουργεί την αυτογνωσία της, φαινόμενο που πιστοποιείται εντονότερα από τον 17ο αιώνα. Έμποροι, λόγιοι, φωτισμένοι λειτουργοί των παραδουνάβιων ηγεμονιών, κ.ο.κ., συνεισφέρουν ή συνδράμουν στην παραγωγή θεσμών, ιδρυμάτων και υποδομών, όπως σχολεία, τυπογραφεία, κλπ., με απόληξη τη δημιουργία ενός κλίματος όπου νέες ιδέες, προερχόμενες από τον ίδιο τον ελληνισμό είτε από εξωτερικούς πολιτισμούς, έρχονται να αποτελέσουν την αφορμή για εντονότερη πνευματική ζύμωση: η ζύμωση αυτή μορφοποιείται με τον λεγόμενο νεοελληνικό διαφωτισμό που συμβαδίζει με την παραγωγή λόγιων κινημάτων στην Ελλάδα και στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, και του οποίου η ωριμότητα εντοπίζεται στο δεύτερο μισό του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Το βιβλίο είναι το μέσο εκείνο, δια του οποίου διακινούνται οι ιδέες, τυπωμένες άλλοτε σε εφημερίδες, σε περιοδικά, σε βιβλία ή και ακόμη δοσμένες σε χειρόγραφη μορφή. Στα τέλη του 15ου αι. και κατά τον 16ο, το κοσμικό βιβλίο υπερέχει του θρησκευτικού με ποσοστά αντίστοιχα 63,40% και 36,60%. Στον 18ο αι., και ειδικότερα στην περίοδο 1761-1790, το θρησκευτικό βιβλίο υπερέχει του κοσμικού με ποσοστά αντίστοιχα 60,39% και 39, 61%. Την περίοδο 1791-1799, έχει ανατραπεί αυτή η σχέση και έτσι έχουμε, αντίστοιχα, θρησκευτικό βιβλίο 36,29% και κοσμικό 63,71%. Τέλος, την περίοδο 1800-1820, διαπιστώνουμε ότι τα αντίστοιχα ποσοστά είναι, θρησκευτικό βιβλίο 19,73% και κοσμικό 80,27%. Η παραπάνω τάση αντιστροφής, δηλαδή η στροφή προς την έκδοση βιβλίου όπου ποσοστιαία υπερέχουν πλέον τα κοσμικά θέματα, υποδηλώνει την πνευματική ζύμωση του νέου ελληνισμού.
Η Δρ. Ελένη Κουρμαντζή, Λέκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κατάγεται από τα Γιάννενα. Είναι μητέρα τριών παιδιών. Η επιστημονική και διδακτική της δραστηριότητα εντοπίζεται στην πνευματική παραγωγή του χώρου της Ηπείρου και ιδιαίτερα της πόλης των Ιωαννίνων. Τίτλος της διδακτορικής της διατριβής είναι, "Η πνευματική κίνηση των Ιωαννίνων από τα τέλη του 18ου αιώνα έως τις πρώτες δεκαετίες του 19ου", με άξονες αναφοράς τους γιαννιώτες πάροικους και τους λόγους Ψαλίδα και Βηλαρά. Επιμέρους δημοσιευμένες μελέτες της εστιάζονται στους Χ. Χρηστοβασίλη, Κ. Κρυστάλλη, Ν. Κονεμένο, Γ. Χατζή-Πελλερέν, Δ. Χατζή και Γιοσέφ Ελιγιά. Από το 1997 καθιέρωσε τη διδασκαλία της ποίησης του Γιωσέφ Ελιγιά στα Τμήματα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η ερευνητική της ενασχόληση με την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων, άρχισε το 1992, με αφορμή τη διενέργεια Επιστημονικού Συμποσίου για το συγγραφέα του "Τέλους της μικρής μας πόλης" Δημήτρη Χατζή, διοργανωμένου από το Δήμο Ιωαννίνων και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
