Το δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα

Η παρούσα μονογραφία εστιάζει στο δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα. Η συγγραφέας αναλύοντας τη διαμόρφωση του δικαιώματος στην επιστημονική έρευνα πυροδοτεί τις πιο επίκαιρες προβληματικές της εποχής μας, επειδή αγγίζει βασικά υπαρξιακά ερωτήματα που σχετίζονται με την ίδια την υπόσταση του ανθρώπου, όπως στο παράδειγμα της ανθρώπινης κλωνοποίησης. Η επιστημονική έρευνα δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον μόνο εξαιτίας των σύγχρονων εξελίξεων, αλλά και επειδή επιτρέπει την κατανόηση της υλικής πραγματικότητας από τον άνθρωπο·

Η μελέτη παρουσιάζει και αναλύει το νομοθετικό πλαίσιο της επιστημονικής έρευνας που θεμελιώνεται στο άρθρο 16 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγματος, το οποίο διέπει την διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας στην Ελλάδα. Επικεντρώνεται κυρίως στο χώρο των βιοτεχνολογιών, όπου οι ρυθμίσεις είναι πρόσφατες και γνωστές λόγω των προβληματισμών με τις οποίες συνδέονται (π.χ. ευγονική, κλωνοποίηση). Μαζί με την παρουσίαση του ελληνικού δικαίου παρατίθενται σποραδικά, αλλά σε καίρια σημεία, παραδείγματα της γαλλικής νομοθεσίας και νομολογίας. Στο Πρώτο Μέρος, που επιγράφεται «Η διαμόρφωση του δικαιώματος στην επιστήμη και στην έρευνα», εξετάζονται οι σημαντικότερες και γενικού περιεχομένου ρυθμίσεις που έχουν υιοθετηθεί με βάση το δικαίωμα στην έρευνα που κατοχυρώνεται στο άρθρο 16 παρ. 1 του Συντάγματος. Στο Δεύτερο Μέρος, που φέρει τον τίτλο «Η υλοποίηση του δικαιώματος στην έρευνα», παρουσιάζονται τα μέσα και τα εργαλεία που επιτρέπουν την ουσιαστική υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος, που είναι κυρίως οι διάφοροι ερευνητικοί θεσμοί, καθώς και οι τρόποι χρηματοδότησης της έρευνας. Τέλος, στο Τρίτο Μέρος, υπό τον τίτλο «Η συνεισφορά των ρυθμίσεων του ελληνικού δικαίου στην εγχώρια κυρίως επιστημονική έρευνα», επιχειρείται μια γενικότερη αξιολόγηση όλων των παραπάνω στοιχείων και ρυθμίσεων με βάση τη συνεισφορά τους στη βέλτιστη ρύθμιση του εν λόγω δικαιώματος.

Η μελέτη συνεισφέρει σημαντικά στην καταγραφή και την ανάλυση του θεωρητικού, κυρίως όμως του θεσμικού πλαισίου του δικαιώματος στην επιστημονική έρευνα και επιχειρεί μια αποτίμηση και αξιολόγηση του επιπέδου κατοχύρωσης και υλοποίησής του στο ελληνικό δίκαιο. Το βασικό ρυθμιστικό πλαίσιο του δικαιώματος αυτού στο ελληνικό δίκαιο εδράζεται, όπως είναι γνωστό, στο άρθρο 16 παρ. 1 του Συντάγματος, αλλά βεβαίως δεν εξαντλείται εκεί. Η διατριβή καταγράφει πλήθος διατάξεων που το συμπληρώνουν και το εξειδικεύσουν, ρυθμίζουν αναλυτικά τα μέσα λειτουργίας και χρηματοδότησης των ερευνητικών ιδρυμάτων, καθώς και τα εργαλεία χρηματοδότησης και εκμετάλλευσης των αποτελεσμάτων της έρευνας. Η συγγραφέας, βασιζόμενη σε απόψεις που προβάλλονται κυρίως από τμήμα της γαλλικής θεωρίας, υποστηρίζει ότι πρέπει το δικαίωμα αυτό να χαρακτηρισθεί κυρίως ως ένα δικαίωμα τρίτης γενιάς.

Η μελέτη συμβάλλει επίσης στον εντοπισμό και στην ανάδειξη των διαφόρων ρυθμίσεων με τις οποίες η Πολιτεία έχει κατοχυρώσει τη συμμετοχή της στη διαδικασία διεξαγωγής της έρευνας, όπως η κρατική χρηματοδότηση, η θέσπιση εθνικών στόχων στην έρευνα, η συμμετοχή σε εγκεκριμένα διεθνή προγράμματα κλπ.), καθώς και στον έλεγχο της διεξαγόμενης έρευνας, μέσω των φορέων εποπτείας, του αρμοδίου υπουργείου και της ΓΓΕΤ.

Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το λεγόμενο ατομικό δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα διαφοροποιείται έναντι των υπολοίπων ατομικών δικαιωμάτων και υποστηρίζει ότι αυτό πρέπει να αναλύεται όχι μόνον ως ατομικό δικαίωμα, αλλά ως θεσμός, προσεγγίζοντας το θέμα της με σημαντικές νέες σκέψεις και επιχειρήματα. Από άποψη μεθοδολογική, η μελέτη διαθέτει μια λογική και συστηματική δομή, ενώ διαθέτει επίσης πλούσια ελληνική και γαλλική βιβλιογραφία. Τέλος, επισημαίνεται ότι στη σημερινή έκδοση αντιμετωπίζεται και το εξαιρετικά επίκαιρο ζήτημα της μετανάστευσης επιστημόνων από την Ελλάδα, αλλά και από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με την επίδρασή του στην επιστημονική έρευνα.