Το πνεύμα του Μυστρά

Το βιβλίο αυτό το έγραψα ως φιλόλογος και ως άνθρωπος. Έζησα το βαθύ πόνο μιας εποχής και μόχθησα να την ανεβάσω στην αντικειμενική γνώση. Το αληθινό είναι πάντα στη σύνθεση. Αναλυτική σκέψη και κατανοούσα συμπάθεια. Τα πράγματα τα γνωρίζουμε με τη λογική, τους ανθρώπους με την αγάπη, και, τελικά, δεν γνωρίζουμε καλά παρά μονάχα ό,τι αγαπάμε. Από την άποψη αυτή δεν υπάρχει κάποια φιλοδοξία θεωρητικής-επιστημονικής παρουσίασης. Αθλοθέτημα υπαρξιακής αναζήτησης του συγγραφέα μέσα στην Ιστορία είναι το βιβλίο αυτό. Το γέννησε ο γόνιμος θαυμασμός και ο πόνος μεγάλων ψυχών. Γιατί δεν είναι μόνο η αρχή, αλλά και η συνέχεια. Πρέπει ο αναγνώστης να παραμερίσει την αδυναμία του καιρού μας, τα αλλότρια δαιμόνια που μπήκαν μέσα μας. Μόνο έτσι θα ξαναβρεί την πνευματική χαρά και την πίστη του στην κλασική και τη βυζαντινή, την ενιαία παράδοσή μας. Χωρίς, λοιπόν, το βιβλίο αυτό να είναι μόνο ένα αποθησαύρισμα ιστορικής μνήμης, είναι και η έκφραση μιας αφυπνιστικής, γόνιμης και σωτήριας, για τον ίδιο το συγγραφέα, αγωνίας. Πρόσωπα, όπως σε ιερή πομπή, φωτίζονται από ένα φευγαλέο φως. Γαλήνιοι και ανήσυχοι άνθρωποι ενός άλλου καιρού έρχονται και ζουν στο Μυστρά, στην έδρα του Δεσποτάτου του Μορέως, στην ένδοξη τούτη παροικία των Καντακουζηνών και των Παλαιολόγων. "Ελληνίζοντες" στη σκέψη, ή και μόνο στη γλώσσα της γραμματικής, θα περιπλανηθούν αργότερα στην Ιταλία και στην ομιχλώδη Δύση με την πικρή διάψευση των ελπίδων για την απελευθέρωση της πατρίδας. Ο θάνατος ως και ο θάνατος κάθε αγαπημένου προσώπου, μπορεί να μπει στην υπηρεσία της ζωής. Γιατί ο θάνατος, όπως λέει ένας λόγος του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, "είναι η πλευρά της ζωής που δεν είναι στραμμένη προς τα εμάς και δεν φωτίζεται"· είναι η "νυχτερινή όψη της ζωής".