Φίλιπποι 1914-2014

Την άνοιξη του 1914, δηλαδή πριν από εκατό ακριβώς χρόνια, ο Charles Picard, μετέπειτα διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, και ο Charles Avezou, ερχόμενοι από τη Θάσο, όπου η Γαλλική Σχολή διενεργούσε ανασκαφικές έρευνες από το 1911, διηύθυναν την πρώτη ανασκαφική αποστολή στους Φιλίππους. Είχαν ήδη περάσει από τον αρχαιολογικό χώρο το 1911 και το 1912. Τον Οκτώβριο του 1912 ξέσπασε ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος, ανακόπτοντας οποιαδήποτε αρχαιολογική δραστηριότητα την επόμενη χρονιά. Το 1914 οι ανασκαφικές έρευνες μόλις είχαν ολοκληρωθεί, όταν αυτή τη φορά κηρύχθηκε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Avezou έπεσε νεκρός στο βουλγαρικό μέτωπο το 1915. Οι Γάλλοι αρχαιολόγοι δεν επέστρεψαν στους Φιλίππους παρά μόνο το 1920, με την ανάληψη της διεύθυνσης της Σχολής από τον Picard. Ο πρώτος τόμος της σειράς "Patrimoine photographique", στην οποία εντάσσεται και η ανά χείρας έκδοση, είναι αφιερωμένος στην ανασκαφή της Θάσου. Κατά ιστορική σύμπτωση, ο δεύτερος τόμος της συλλογής αφορά την ιστορία των αρχαιολογικών εργασιών στους Φιλίππους, που αρχικά ήταν οικισμός των Θασίων σε χερσαίο έδαφος. Το κείμενο και τα τεκμήρια που συγκεντρώνονται στην παρούσα έκδοση αντανακλούν την εικόνα ενός πρόσφατου παρελθόντος, το οποίο έχει όμως χαθεί οριστικά. Δεν πρόκειται για μια αρχαιολογική ή ιστορική μελέτη, αλλά για ένα έργο μνήμης, ανάμνηση τόπων και ανθρώπων μιας άλλης εποχής. Η αγαθή τύχη θέλησε να μην υποστούν οι αρχαίοι Φίλιπποι τη μοίρα των περισσότερων πόλεων, των οποίων τα αρχαιολογικά κατάλοιπα έχουν σήμερα θαφτεί ή ακόμη και εξαλειφθεί από τις σύγχρονες κατασκευές. Ο αρχαιολογικός χώρος παρέμεινε σχεδόν ακέραιος, αν και έχει υποστεί σοβαρές μετατροπές. Το φωτογραφικό έργο των αρχαιολόγων του περασμένου αιώνα ξεπερνά την απλή άσκηση του επαγγέλματός τους. Ο Avezou, ο Picard, ο Paul Collart, οι συνάδελφοι και οι φίλοι τους γίνονταν, τη στιγμή που φωτογράφιζαν, ανθρωπολόγοι και εθνολόγοι. Ο Collart απαθανάτισε τον Κρητικό επιστάτη που είχε πάει στους Φιλίππους από το Βραχάσι, κοντά στα Μάλια, για να συνεισφέρει με την ανασκαφική του εμπειρία, ή ακόμη τον γάμο των Σαρακατσάνων και τη μετακίνησή τους. Ο ίδιος φωτογράφισε το 1933 και το 1934 τα ανάγλυφα των βράχων της ακρόπολης, τα οποία έκτοτε υπέστησαν πολλές φθορές ή χάθηκαν. Οι φωτογραφίες, τα ημερολόγια και τα σχέδια αναπαριστούν έναν τρόπο ζωής και εργασίας που σήμερα έχει αντικατασταθεί από μια ασύλληπτη για εκείνη την εποχή άνεση και από εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα. Το αποικιακής εποχής καπέλο του Collart, το οποίο φύλαξαν οι απόγονοί του, έχει πια μετατραπεί σε κειμήλιο. Επίσης, η μελέτη των μεγάλων βυζαντινών βασιλικών των Φιλίππων έχει συνδεθεί με το όνομα του Paul Lemerle. Αναμνηστικό λεύκωμα, λεύκωμα αναμνήσεων, ο τόμος αυτός φιλοδοξεί να αποτίσει έναν φόρο τιμής στους πρωτοπόρους της αρχαιολογικής έρευνας στην πεδιάδα των Φιλίππων και συγχρόνως να αποτελέσει τον κατάλογο της έκθεσης για την εκατονταετηρίδα των ανασκαφών της Γαλλικής Σχολής στον αρχαιολογικό χώρο, η οποία εγκαινιάστηκε στη Θεσ/νίκη και στην Καβάλα τον Οκτώβριο του 2014. Ο παρών τόμος συγκεντρώνει και παρουσιάζει ορισμένα από τα τεκμήρια που μας έχουν αφήσει, ενώ μνημονεύει και τα ονόματα των πολυάριθμων αρχαιολόγων διαφόρων εθνικοτήτων που εργάστηκαν διαδοχικά στον ιστορικό αυτόν τόπο. Δεν θα μπορούσε βεβαίως να ξεχάσει κανείς και τους ανθρώπους της Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της Καβάλας, καθώς και του Αριστοτελείου Παν/μίου Θεσ/νίκης, οι οποίοι συνέχισαν την ανασκαφική έρευνα μετά τον Β' Π.Π. Το παρελθόν των Φιλίππων είναι σίγουρα πλούσιο σε αρχαιολογικά κατάλοιπα και τεκμήρια, συχνά ανέκδοτα ακόμη, ενώ και το μέλλον της έρευνας στον χώρο φαίνεται πολλά υποσχόμενο. Επίκεινται νέες ανασκαφές και νέες δημοσιεύσεις.