Μια πόλη, όπως η Θεσσαλονίκη, είναι η θάλασσα και το λιμάνι που αντικρίζονται, οι λόφοι και τα τείχη που την κυκλώνουν. Είναι όμως και οι άνθρωποι που την κατοικούν, που την περπάτησαν, είναι η ζωή τους σε αυτήν. Είναι επίσης τα κτίσματα, τα μνημεία, οι εκκλησίες, τα φρούρια, τα ερείπια του παρελθόντος. Μια πόλη ριζωμένη στο ιστορικό της παρελθόν αλλά και ολοζώντανη ανά τους αιώνες είναι ταυτόχρονα οι σιωπές και οι ήχοι της· είναι η Ιστορία της, οι καταγεγραμμένες μνήμες, οι θρύλοι. Είναι τα γεγονότα -μικρά και μεγάλα-, είναι τα συμβάντα, ηρωικά και ασήμαντα. Είναι οι επώνυμοι και οι αφανείς που έζησαν, πέρασαν από αυτήν και έγραψαν γι' αυτήν· και πάντα είναι το φυσικό της περίγραμμα και ο ήλιος που το φωτίζει αιώνες ίδια, κατ' εποχές αλλιώτικα. Μια πόλη και ο χώρος της είναι ένα στερέωμα αυτοτελές και διαχρονικό· οι ταξιδιώτες είναι οι διάττοντες αστέρες, μετεωρίτες στη ζωή της.
Οι ιστορίες των ταξιδιών στη Θεσσαλονίκη είναι ιστορίες ενθουσιασμών, εμπειριών και λογοκλοπών είναι οι ιστορίες των συγγραφέων αλλά και του τόπου. Οι μαρτυρίες από τις προσωπικές ή φανταστικές επισκέψεις των Δυτικοευρωπαίων ταξιδιωτών κατά τους τελευταίους αιώνες αλλά και οι θεωρητικές τους γνώσεις, τα οράματα ή οι ιδεολογίες που συγκρούονταν με τις εμπειρίες τους συνθέτουν τα στερεότυπα με τα οποία και τροφοδοτήθηκε η περιηγητική γραμματεία για την πόλη στη μεγάλη αυτή καμπύλη των πέντε αιώνων. Λόγοι πολιτικοί, ιδεολογικοί, θρησκευτικοί ή προσωπικοί καθόρισαν το ταξίδι των Ευρωπαίων, τις παρατηρήσεις τους και τη σκοπιμότητα των έργων τους.
Στην αρχή του περιηγητικού ρεύματος, ο ταξιδιώτης συνθέτει, για την πολιτεία της Θεσσαλονίκης και τους ανθρώπους της, αμυδρές νησίδες πραγματικότητας (15ος-αρχές 17ου αιώνα). Σταδιακά ο Δυτικός άνθρωπος αντιμετωπίζει με περισσότερη ευαισθησία και γνώση το μνημειακό παρελθόν, την ορθόδοξη ταυτότητα με την πληθυσμιακή εθνοτική ιδιομορφία και την εμπορική δεινότητα της πόλης (τέλη 17ου-18ος αιώνας). Με τον Διαφωτισμό και τα αρχαιοδιφικά ενδιαφέροντα υπεισέρχεται και μια άπληστη τάση εμπλουτισμού στο πρακτικό αλλά και στο ιδεολογικό επίπεδο (18ος αιώνας). Τέλος, τον 19ο αιώνα ο περιηγητής συναντά ολοζώντανο το βίο των ανθρώπων, σαν ένα σύνολο τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο χώρο, ενώ η πολιτική ρευστότητα, η οποία μεγεθύνεται ως τις αρχές του 20ού αιώνα, γίνεται η κατευθυντήρια συντεταγμένη όπου οι Ευρωπαίοι βάδισαν ή και απλώς συνέταξαν κείμενα σχετικά με την πολιτεία, τα οποία όμως κυρίως ευνοούσαν σκοπιμότητες πολιτικές ή εθνικές πέραν των ελληνικών συνόρων. [...]
(από το εισαγωγικό σημείωμα της Ιόλης Βιγγοπούλου)
Περιλαμβάνονται αποσπάσματα από κείμενα των περιηγητών:
Περίοδος πρώτη (1430-1650):
- Ciriaco Anconitanus del Pizzecolli (1431)
- Pero Tafur (1436)
- Giovanni - Maria Angiolello (1470)
- Pierre Belon (1547)
- Nicolas de Nicolay (1551)
- Gabriele Cavazza (1591)
- William Lithgow (1609)
- Gilles Fermanel & Robert Fauvel & Baudouin de Launay & Vincent de Stochove (1630)
Περίοδος δεύτερη (1650-1794)
- Robert de Dreux (1669)
- Sieur de la Croix (1679)
- Vincenzo Maria Coronelli (1686)
- Olfert Dapper (1688)
- Paul Lucas (1705)
- Aubry de la Motraye (1707)
- Joseph de la Porte (1737)
- Richard Pococke (1740)
- James Stuart & Nicholas Revett (1753)
- Gideon Harvey (1759)
- Δημήτριος Χοϊδάς (1759)
- Guillaume Thomas Rayrval (1770)
- Augustine Belley (1772)
- Francois de Tott (1778)
- Mathieu Dumas (1783)
- John Howard (1786)
- Alessandro Bisani (1788)
- John Bacon Sawrey Morritt (1794)
Περίοδος τρίτη (1794-1830)
- Edward Daniel Clarke (1801)
- Philip Hunt & Josef Dacre Carlyle (1801)
- William Martin Leake (1806)
- Frederic Francois Guillaume de Vaudoncourt (1807)
- John Gait (1809)
- Charles Robert Cockerell (1810)
- Henry Holland (1812)
- Pliny Fisk (1821)
- Αdolphus Slade (1830)
- Charles Phillip Yorke (1830)
- David Urquhart (1830)
- Joseph Wolff (1830)
Περίοδος τέταρτη (1830-1888)
- William G. Schauffler (1834)
- J. J. Best (1839)
- William G. Schauffler (1847)
- J. Jonesco (1850)
- Herman Melville (1856)
- Antoinin Proust (1858)
