Ο τόμος είναι προϊόν ερευνητικού προγράμματος του τμήματος γλώσσας και λογοτεχνίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Στηρίζεται στην αποδελτίωση 171 σχολικών εγχειριδίων που χρησιμοποιήθηκαν για τη διδασκαλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην ελλαδική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (από το 1884 κ.έ.). Στόχος της έρευνας ήταν να συγκροτηθεί ένα κατατοπιστικό βιβλιογραφικό εργαλείο, στο οποίο θα προσφεύγουν ερευνητές της ιστορίας νεοελληνικής εκπαίδευσης και μελετητές της νεοελληνικής και της μεταφρασμένης λογοτεχνίας, για να αναζητήσουν στοιχειά για τους συγγραφείς που ανθολογήθηκαν, για τα συγκεκριμένα κείμενα ή αποσπάσματα που επιλέχθηκαν, για τη σκοπιμότητα των συγκεκριμένων επιλογών κ.ά.
Ο τόμος αποτελείται από εισαγωγή και ευρετήρια. Στην εισαγωγή επιχειρείται σύντομη ιστορική επισκόπηση των ποικίλων "σειρών" διδακτικών εγχειριδίων που κυκλοφόρησαν από το 1884 έως το 2001 και αναλύονται οι βασικές λειτουργίες που κλήθηκαν να υπηρετήσουν τα ανθολογημένα κείμενα στη διάρκεια αυτών των 120 χρόνων. Περιγράφεται και εξετάζεται επίσης πώς εκπροσωπείται σε κάθε περίοδο η ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας και πώς διαμορφώνεται κάθε φορά ο σχολικός λογοτεχνικός κανόνας.
Στα ευρετήρια, που συγκροτούν το κύριο σώμα του τόμου, καταγράφονται γύρω στις 3.200 κείμενα 605 νεοελλήνων συγγραφέων, περισσότερα από 250 νεοελληνικά δημοτικά τραγούδια και περισσότερες από 200 μεταφράσεις 140 ξένων συγγραφέων. Καταγράφονται ακόμη νεοελληνικές λαϊκές παραδόσεις, παροιμίες και αινίγματα, επώνυμα και ανώνυμα έργα της μεσαιωνικής ελληνικής γραμματείας και της υστεροβυζαντινής/πρωτονεοελληνικής περιόδου, και ακόμη μεταφράσεις αρχαίων ελλήνων και λατίνων συγγραφέων.
Ο Λάμπρος Βαρελάς είναι τακτικός ερευνητής στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας από το 2002 ανήκει στο συνεργαζόμενο διδακτικό προσωπικό του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Σπούδασε νεοελληνική φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στο ίδιο πανεπιστήμιο έκανε μεταπτυχιακές σπουδές και υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή με αντικείμενο τις λογοτεχνικές και πνευματικές κινήσεις στην ελληνική επαρχία κατά τη μεσοπολεμική περίοδο. Δίδαξε για ένα διάστημα στην ιδιωτική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν κυρίως τη λογοτεχνία του 19ου αιώνα, τη λογοτεχνία στην εκπαίδευση και τα περιοδικά λόγου και τέχνης. Εξέδωσε τα ευρετήρια του περιοδικού Ελληνικά Γράμματα (1927-1930) , τα αφηγήματα του Μαρίνου Παπαδόπουλου Βρετού (Νεφέλη, Αθήνα 2004) και τον τόμο "Η νεοελληνική και μεταφρασμένη λογοτεχνία στην ελλαδική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (1884-2001). Συνοπτική ιστορική θεώρηση και αποδελτίωση των διδακτικών εγχειριδίων" (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2007). Μελέτες του έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων.
