Ο Αναστάσιος Μιχαήλ ο Μακεδών και ο Λόγος περί ελληνισμού

Ὁ Ἀναστάσιος Μιχαὴλ (c.1675-1725) καὶ τὸ ἔργο του, ποὺ ἔχει ἐπικρατήσει στὴν βιβλιογραφία νὰ ὀνομάζεται Περιηγηματικὸν Πυκτάτιον δὲν ἔχουν προσελκύσει ἀκόμη τὸ ἐνδιαφέρον τῶν μελετητῶν στὸν βαθμὸ ποὺ τοὺς ἀξίζει. Παρόλα αὐτὰ γιὰ τὸν συγγραφέα θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε πὼς γνωρίζουμε ἀρκετὰ πράγματα. Δὲν ἰσχύει ὅμως τὸ ἴδιο γιὰ τὸ ἔργο του, γνωστὸ ὡς Περιηγηματικὸν Πυκτάτιον. Οἱ λόγοι εἶναι πολλοί. Πρῶτα πρῶτα ὁ ἀποσπασματικὸς τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο μᾶς ἔχει σωθεῖ. Χωρὶς σελίδα τίτλου καὶ «κολοβό», καθὼς στὸ ἀντίτυπο τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης, ποὺ μελετήσαμε καὶ ποὺ εἶναι τὸ μοναδικὸ γνωστό, τὸ ἔργο «σταματάει» ἀπότομα στὴν σελίδα 216. Πέρα ὅμως ἀπὸ τὴν ἀποσπασματικότητα, ποὺ εἶναι τὸ βασικότερο πρόβλημα στὴν μελέτη τοῦ ἔργου ἐξίσου προβληματικὴ εἶναι καὶ ἡ γλώσσα στὴν ὁποία εἶναι γραμμένο. Πρόκειται γιὰ ἐξεζητημένη ἀρχαΐζουσα γλώσσα, ἡ ὁποία χρησιμοποιήθηκε ἀπὸ τὸν Μιχαὴλ γιὰ νὰ ἀποδείξει καὶ στὴν πράξη, αὐτὸ ποὺ θεωρητικὰ ἀνέπτυσσε μέσα στὸ ἔργο, τὴν συνέχεια δηλαδὴ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ τὴν μικρὴ ἀπόσταση ποὺ χώριζε τὰ ἑλληνικὰ τοῦ καιροῦ του, ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικά. Ἕνας τρίτος παράγοντας, ποὺ συσκοτίζει τὰ πράγματα, εἶναι ὁ ἀποδιδόμενος καὶ πλέον ἀποδεκτὸς ἀπὸ τὴν βιβλιογραφία τίτλος, Περιηγηματικὸν Πυκτάτιον. Ἀκόμη καὶ ἂν πρόκειται ὄντως γιὰ ἔργο τοῦ Μιχαὴλ μὲ αὐτὸν τὸν τίτλο, τὸ τμῆμα τοῦ ἔργου ποὺ σώζεται δὲν τὸν δικαιολογεῖ.
Καὶ ἀπὸ αὐτὸ τὸ σημεῖο θὰ ἀρχίσουμε τὴν προσπάθεια ἀνασύνθεσης τοῦ κειμένου. Τὸ τμῆμα τοῦ ἔργου ποὺ εἶναι γνωστὸ δὲν ἀποτελεῖ περιηγητικὸ κείμενο, ἀλλὰ μία πραγματεία, ἕναν Λόγο περὶ Ἑλληνισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἀπευθύνεται πρὸς τὴν Ἀκαδημία τοῦ Βραδεμβούργου (Βερολίνου), τῆς ὁποίας στὰ 1707 ὁ Μιχαὴλ κατέστη ἐξωτερικὸ μέλος καὶ ἔχει ὡς περιεχόμενο τὴν παρουσίαση τῆς ἑλληνικῆς λογιοσύνης, παιδείας καὶ γλώσσας μετὰ τὴν Ἅλωση, ὥστε νὰ ἀποδειχθεῖ ἀβάσιμη ἡ ἀνθελληνικὴ θέση διαφόρων Εὐρωπαίων ἑλληνιστῶν τῆς ἐποχῆς, ὅτι οἱ Ἕλληνες πλέον εἶχαν πάψει νὰ ὑπάρχουν. Ἔτσι, λοιπόν, μὲ ἀρκετὴ δόση αὐθαιρεσίας καὶ τὴν πιθανότητα νὰ γνωρίσουμε μεγάλη ἔκπληξη, ἂν βρεθεῖ ἕνα πλῆρες ἀντίτυπο τῆς ἔκδοσης τοῦ ἔργου, θὰ ἀναφερόμαστε σὲ αὐτὸ στὸ ἑξῆς μὲ τὸν τίτλο ποὺ ἀντιστοιχεῖ στὸ περιεχόμενό του, δηλαδὴ Λόγος περὶ Ἑλληνισμοῦ.