Με τον όρο "περιβαλλοντική ευθύνη" νοείται το σύστημα διατάξεων που ρυθμίζουν την υποχρέωση και τη διαδικασία πρόληψης και αποκατάστασης της ζημίας που απειλείται να υποστεί ή έχει υποστεί κάποιο περιβαλλοντικό αγαθό ή το φυσικό περιβάλλον στο σύνολό του.
Η περιβαλλοντική ευθύνη ακολούθησε μια μακρόχρονη πορεία μέχρι να ισχύσει στη σημερινή της μορφή. Αποτελεί τον θεμελιώδη μηχανισμό αποτίμησης της οικολογικής βλάβης.
Το έργο επιμερίζεται σε δύο (2) κύρια μέρη: Μέρος Ι - "Θεσμικό πλαίσιο της περιβαλλοντικής" και Μέρος ΙΙ - "Η περιβαλλοντική ευθύνη στην πράξη".
Στο Μέρος Ι παρουσιάζονται τα σημαντικότερα νομοθετικά και συναφή κείμενα που αποτέλεσαν τα θεωρητικά και νομικά θεμέλια της περιβαλλοντικής ευθύνης. Ειδικότερα:
Στην ενότητα Α΄ του Μέρους Ι αναλύεται η περιβαλλοντική ευθύνη στον διεθνή χώρο και συγκεκριμένα:
- οι διεθνείς Διακηρύξεις της Στοκχόλμης του 1972 και του Ρίο του 1992,
- η συμβολή της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου (ΕΔΔ),
- οι Οδηγίες UNEP (United Nations Environment Programme), και
- η Συνθήκη του Λουγκάνο, της 21ης Ιουνίου 1993, σχετικά με την αστική ευθύνη για ζημίες που οφείλονται σε επικίνδυνες δραστηριότητες στον τομέα του περιβάλλοντος, η οποία ωστόσο ουδέποτε εφαρμόσθηκε.
Στην ενότητα Β΄ του Μέρους Ι παρουσιάζεται το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την περιβαλλοντική ευθύνη, ως εξής:
- τα προκαταρκτικά, μη δεσμευτικά κείμενα της Πράσινης και Λευκής Βίβλου
- οι γενικές αρχές του δικαίου της ΕΕ που διαμόρφωσαν την έννοια της περιβαλλοντικής ευθύνης: η αρχή "ο ρυπαίνων πληρώνει", οι αρχές της "πρόληψης" και της "προφύλαξης" (προληπτικής δράσης), η αρχή της "επανόρθωσης των καταστροφών του περιβάλλοντος κατά προτεραιότητα στην πηγή" και οι συναφείς αρχές "της αειφορίας" και της "απαίτησης υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος".
- η Οδηγία 2004/35/ΕΚ που αποτελεί το κατ΄ εξοχήν νομοθετικό κείμενο της ΕΕ για την περιβαλλοντική ευθύνη.
Στην ενότητα Γ΄ του Μέρους Ι παρουσιάζονται οι διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας για την περιβαλλοντική ευθύνη. Εξετάζονται:
- Το νομοθετικό πλαίσιο που ίσχυε πριν την έκδοση του πδ/τος 148/2009 και ειδικότερα: α) η αστική ευθύνη για ζημία στο περιβάλλον κατά το άρθρο 29 του ν. 1650/1986 και β) η ευθύνη από διακινδύνευση.
- Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο για την περιβαλλοντική ευθύνη, όπως καθορίζεται από το πδ/γμα 148/2009 που ενσωμάτωσε την Οδηγία 2004/35/ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη στην ελληνική έννομη τάξη.
Στο Μέρος ΙΙ του βιβλίου παρουσιάζονται ορισμένες από τις σημαντικότερες αποφάσεις των δικαστηρίων της χώρας μας και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ερμήνευσαν την έννοια της περιβαλλοντικής ευθύνης. Η ύλη του Μέρους αυτού επιμερίζεται στις ακόλουθες ενότητες:
α) Περιβαλλοντική ευθύνη κατά τον ν. 1650/1986, όπου ειδικότερα παρατίθενται δικαστικές αποφάσεις που αφορούν:
- την αστική ευθύνη κατά το άρθρο 29 του ν. 1650/1986,
- την επιβολή διοικητικών κυρώσεων του άρθρου 30 του ν. 1650/1986, και
- την ποινική ευθύνη κατά το άρθρο 28 του ν. 1650/1986.
β) Η ευθύνη από διακινδύνευση, στο πλαίσιο της οποίας εξετάζονται αποφάσεις που αφορούν κατανάλωση μολυσμένου ύδατος και περιβαλλοντική επιβάρυνση από εγκαταστάσεις κεραιών κινητής τηλεφωνίας.
γ) Η περιβαλλοντική ευθύνη κατά το πδ/γμα 148/2009.
δ) Η Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για:
- γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα
- προσδιορισμό του υπευθύνου της ρύπανσης
- υπολογισμό του κόστους διαχείρισης αποβλήτων και ερμηνεία της αρχής "ο ρυπαίνων πληρώνει"
- περιβαλλοντική υποβάθμιση από παράνομη λειτουργία ΧΥΤΑ
- διατήρηση φυσικών οικοτόπων και αρχή της προφύλαξης.
Το έργο αποσκοπεί να καταστήσει προσιτό στον αναγνώστη του το σύνθετο πλέγμα των κανόνων που διαμορφώνουν το θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο και τη διαδικασία πρόληψης και αποκατάστασης της περιβαλλοντικής βλάβης.
Περαιτέρω, το βιβλίο φιλοδοξεί να καταδείξει τη σπουδαία αποστολή της περιβαλλοντικής ευθύνης και τον καθοριστικό ρόλο της στο δικαιικό σύστημα για την περιβαλλοντική προστασία στη σύγχρονη διεθνή, ευρωπαϊκή και εθνική έννομη τάξη, με απώτερο στόχο να συμβάλει εποικοδομητικά στην προσπάθεια για ουσιαστική και αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος.
